NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

PHẦN I: KHÁI NIỆM, NHIỆM VỤ VÀ NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

1. KHÁI NIỆM CHUNG.

1.1. Khái niệm tố tụng hình sự, khoa học tố tụng hình sự, Luật Tố tụng hình sự.

- Tố tụng hình sự

Tố tụng hình sự là trình tự (quá trình) tiến hành giải quyết vụ án hình sự. TTHS bao gồm toàn bộ hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội, mọi công dân góp phần vào việc giải quyết vụ án theo quy định của Luật tố tụng hình sự.

- Tố tụng hình sự là hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền để phát hiện và giải quyết vụ án hình sự.

- Tố tụng hình sự là một lĩnh vực hoạt động của nhà nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền để đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm bảo vệ lợi ích nhà nước, xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

- Tố tụng hình sự bao gồm các giai đoạn kế tiếp nhau, trong đó, giai đoạn TTHS là những bước trong trình tự tố tụng có nhiệm vụ riêng mang đặc thù về phạm vi chủ thể và hành vi tố tụng, văn bản tố tụng. Có 5 giai đoạn trong tố tụng hình sự: khởi tố, điều tra, xét xử, chấp hành án hình sự.

+ Khởi tố VAHS: là giai đoạn mở đầu của trình tự TTHS, trong đó cơ quan có thẩm quyền xác định sự việc xẩy ra có dấu hiệu của tội phạm hay không để quyết định khởi tố hay không khởi tố VAHS.

+ Điều tra VAHS: Là một giai đoạn của trình tự TTHS, trong đó cơ quan có thẩm quyền áp dụng mọi biện pháp hợp pháp theo qui định của pháp luật để tiến hành thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ để xác định tội phạm và người phạm tội.

+ Truy tố: là một giai đoạn tiếp theo của trình tự tố tụng, trong đó VKS tiến hành các hoạt động cần thiết để truy tố bị can trước Toà án bằng bản cáo trạng hoặc ra các quyết định tố tụng khác nhằm giải quyết đúng đắn VAHS theo qui định của pháp luật.

+ Xét xử VAHS: bao gồm xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm. Trong đó:

Xét xử sơ thẩm là một giai đoạn của TTHS trong đó Toà án tiến hành giải quyết và xử lí vụ án bằng việc ra bản án hoặc quyết định cần thiết khác.

Xét xử phúc thẩm VAHS là giai đoạn tiếp theo của TTHS, trong đó Toà án cấp trên trực tiếp xem xét lại bản án hoặc quyết định sơ thẩm của Toà án cấp dưới chưa có hiệu lực bị kháng cáo, kháng nghị theo qui định của pháp luật.

+ Thi hành án hình sự: là giai đoạn cuối cùng của trình tự tố tụng, đây là giai đoạn cơ quan có trách nhiệm thi hành bản án hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật của Toà án nhằm đảm bảo hiệu lực trong thực tế của các quyết định hoặc bản án đó.

- Khoa học luật tố tụng hình sự

Khoa học luật tố tụng hình sự là một ngành khoa học xã hội nghiên cứu các khái niệm, quan điểm tư tưởng pháp lí đối với các vấn đề của luật tố tụng hình sự.

- Luật luật tố tụng hình sự

Luật TTHS là một ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật Việt Nam, tổng hợp các qui phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.

Luật tố tụng hình sự có đối tượng và phương pháp điều chỉnh riêng.

1.2 Đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh.

- Đối tượng điều chỉnh của Luật TTHS:

Trong quá trình tiến hành giải quyết vụ án hình sự, giữa cơ quan tiến hành tố tụng và những người thạm gia tố tụng phát sinh mối quan hệ nhất định.

Ví dụ: Để thu thập chứng cứ của vụ án, cơ quan điều tra phải tiến hành các hoạt động như khám xét, hỏi cung bị can, lấy lời khai người làm chứng, khám nghiệm hiện trường, trưng cầu giám định...và như vậy làm phát sinh mối quan hệ giữa cơ quan điều tra với bị can (trong hỏi cung), giữa cơ quan điều tra với người làm chứng (trong lấy lời khai người làm chứng), giữa cơ quan điều tra với cơ quan điều tra (trong khám nghiệm hiện trường), giữa cơ quan điều tra với cơ quan giám định tư pháp (trong trưng cầu giám định)... Khi tiến hành các hoạt động khác cũng phát sinh các mối quan hệ tương tự như trên, luật TTHS điều chỉnh các mối quan hệ đó.

Vậy, đối tượng điều chỉnh của luật TTHS là những quan hệ xã hội giữa các chủ thể của quan hệ pháp luật tố tụng hình sự phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án.

- Phương pháp điều chỉnh

Phương pháp điều chỉnh là những cách thức mà nó dùng để tác động đến các quan hệ TTHS. Phương pháp điều chỉnh của luật TTHS được xác định căn cứ vào tính chất đặc thù của quan hệ TTHS. Chúng chi phối không những việc hình thành các quan hệ TTHS mà cả nội dung của các quan hệ đó. Luật TTHS có hai phương pháp điều chỉnh đặc trưng, đó là:

+ Phương pháp quyền uy: Thể hiện trong mối quan hệ giữa vơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng với người tham gia tố tụng.

+ Phương pháp phối hợp - chế ước: Thể hiện mối quan hệ điều chỉnh giữa các cơ quan tiến hành tố tụng với nhau (giữa CQĐT, VKS , TA). Các cơ quan này có nhiệm vụ phối hợp với nhau tiến hành các hoạt động của mình theo qui định của pháp luật. Đồng thời, các cơ quan này cũng hoạt động chế ước lẫn nhau, cơ quan này giám sát hoạt động của cơ quan khác, nếu phát hiện có sai trái thì có quyền tự mình sửa chữa hoặc đề nghị sửa chữa những sai trái đố.

1.3 Quan hệ pháp luật tố tụng hình sự

- Khái niệm

Quan hệ pháp luật tố tụng hình sự là những quan hệ xã hội do các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự điều chỉnh, phát sinh trong quá trình tố tụng.

- Đặc điểm:

Quan hệ tố tụng hình sự có đặc điểm:

+ Mang tính quyền lực nhà nước phát sinh khi khởi tố

+ Quan hệ chặt chẽ với quan hệ hình sự

+ Quan hệ chặt chẽ với hoạt động tố tụng

- Thành phần của quan hệ pháp luật TTHS.

Cấu trúc quan hệ tố tụng gồm có 3 thành phần:

+ Khách thể:

Trong một quan hệ pháp luật nhất định, việc thực hiện quyền chủ quan và nghĩa vụ pháp lí của những người tham gia quan hệ bao giờ cũng nhằm để đạt được một lợi ích nhất định.

Lợi ích đó có thể là một hành vi, là một vật cụ thể hoặc một quan hệ xã hội.

Như vậy, khách thể của quan hệ pháp luật là lợi ích mà các bên nhằm đạt được khi thiết lập với nhau một quan hệ pháp luật cụ thể.

Khách thể của quan hệ pháp luật TTHS là những hoạt động (hành vi) tố tụng nhằm giải quyết đúng đắn vụ án hình sự.

(Hay nói cách khác, chính là việc giải quyết đúng đắn VAHS)

+ Chủ thể: Cơ quan tố tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng.

+ Nội dung: Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể.

(Quyền chủ quan và nghĩa vụ pháp lí của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật TTHS). Căn cứ vào sự tham gia của các chủ thể, (trong từng giai đoạn khác nhau của quá trình tố tụng ) luật TTHS qui định các chủ thể khác nhau có quyền và nghĩa vụ pháp lí khác nhau.

1.4. Nguồn của luật tố tụng hình sự

Luật tố tụng hình sự là một ngành luật bao gồm một hệ thống các qui phạm pháp luật qui định trình tự thủ tục giải quyết vụ án hình sự, các qui phạm pháp luật tố tụng hình sự được qui định ở rất nhiều các văn bản, pháp luật của nhà nước như: Hiến pháp 1992, các luật ( như Luật Tổ chức toà án, luật tổ chức viên kiểm sát...), các pháp lệnh (như pháp lệnh tổ chức và điều tra hình sự, pháp lệnh thẩm phán và hội thẩm TAND, pháp lệnh về kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân...). Trong đó Bộ luật Tố tụng hình sự là nguồn chủ yếu cơ bản.

1.5. Bản chất giai cấp và quá trình phát triển của luật tố tụng hình sự .

- Bản chất giai cấp của Luật tố tụng hình sự:

Pháp luật nói chung, luật tố tụng hình sự nói riêng luôn mang tính giai cấp sâu sắc, nó là vũ khí sắc bén của giai cấp thống trị trong cuộc đấu tranh duy trì quyền lực nhà nước và trật tự xã hội do giai cấp thống trị đặt ra.

Tính giai cấp của pháp luật tố tụng hình sự biểu hiện cụ thể qua các giai đoạn phát triển tương ứng với các chế độ xã hội.

+ Luật tố tụng hình sự mang tính chất giản đơn "tố cáo" trong chế độ chiếm hữu nô lệ.

+ Luật tố tụng hình sự mang tính áp đặt "xét hỏi" trong chế độ phong kiến.

+ Luật tố tụng hình sự mang tính hình thức bất bình đẳng trong chế độ tư bản.

+ Luật tố tụng hình sự mang tính nhân đạo, dân chủ trong chế độ xã hội chủ nghĩa.

- Luật tố tụng hình sự Việt Nam thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam là vũ khí sắc bén bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền lợi hợp pháp của công dân Việt Nam.

- Quá trình phát triển của luật tố tụng hình sự Việt Nam

(Tự nghiên cứu)

1.6. Khoa học luật tố tụng hình sự và các ngành khoa học khác có liên quan.

- Tội phạm học

- Khoa học điều tra hình sự

- Pháp y học

- Tâm lý học tư pháp

- Tâm thần học tư pháp

- Thống kê hình sự.

(Tự nghiên cứu)