Đại tướng quân tận tụy uy vũ Hàn công[1], tên húy Văn Thanh, là người Thanh Châu. Chớm trẻ đã là phó tướng, vào núi săn bắt, chợt bắt gặp một con cáo tuyết, dáng vẻ rất ranh ma, gặp người chẳng tránh, quan sát trước ngựa thì, dường như có điều cầu khẩn. Hàn công ngạc nhiên, xuống ngựa đến xem xét, trông thấy một chú cáo lửa non, giẫm phải bẫy rập, gào thét chẳng ngưng, lông đẫm những máu. Cáo tuyết nhiếc móc những kẻ đặt bẫy, đến dập đầu quỳ lạy. Hàn công rúng động trước tình nghĩa của chúng, bèn tương trợ. Cáo tuyết cõng cáo lửa, ghim móng mà bái, cứ mãi đến nơi này, ẩn trong lớp cỏ dài.

Chẳng bẵng vài hôm, Hàn công đêm đọc kinh 《Xuân Thu》[2] trong lều, có thiếu niên áo trắng từ ngoài tiến đến, phong thái phảng phất đìu hiu, nói, "Đứa em gái của tôi nhất thời bất cẩn, bị vài kẻ tiểu nhân khống chế, được ngài tương trợ, tất sẽ báo đáp. Nếu có nguyện vọng chửa hoàn thành, có thể bảo tôi." Văn Thanh biết bên ngoài là cáo nọ, song chẳng hốt hoảng, nghiêm nghị bảo, "Ta há lại ban ân mà ngóng người hồi đáp sao?" Cáo ta cười, đáp lại, "Đời vốn lấy kết cỏ ngậm vành[3] làm chuyện hay, Ngưu Lang Chức Nữ làm tình đẹp, rành là giáo dục, rõ cũng là lẽ trời. Nay ngài cứu em tôi, kết thành nhân quả, tôi nhất định báo ân." Hàn công cười giễu, không chút đồng tình. Cáo cũng chẳng nói thêm, tự rời đi. Qua hai ngày, lại đến lều của Hàn công, chẳng đề chuyện báo đáp mà luận phép dụng binh. Nhiều lần như vậy, hành tung càng không theo khuôn phép, Hàn công khi thì gặp y nằm trên giường, ung dung kiểm kê binh thư, thích chí đến độ, còn dạng cả chân ra mà hát, đủ kiểu hành động, chẳng thể đếm xuể. Khi lại thỏa mình vấn đáp tranh luận cùng Hàn công, độ nửa đêm vẫn chưa ngừng. Cáo ta giác ngộ hơn người, trăm quân đều thuận theo y, Hàn công cùng y luận bàn, võ nghệ ngày ngày tiến bộ. Công chẳng sợ chết, lại xót thương binh sĩ, liên tục gây dựng công trạng trước trận, đề bạt lên Ninh Viễn tướng quân[4], có thể đạt được nhân lực tốt nhất.

Triều Bá thái bình, tổng vài chục năm, loạn lạc chợt nổ ra, phản quân tiến sát kinh thành. Hàn công hay tin, bùi ngùi hiệu triệu thân thích của mình, khởi hành trong đêm, lòng hướng cần vương[5]. Ngày đầu tiên, ngủ lại hoang thành. Khi chiều tà buông, cáo lại đến, hỏi han về nỗi niềm của ngài. Hàn công bảo, "Chỉnh lý non sông." Cáo ta than thở, rồi lại cười, đáp, "Thiên hạ hưng phế, tự có số định. Năm xưa ấp có tên, nay đã là gò hoang. Áo mũ dẫu thay, giang sơn chẳng đổi. Việc đời đến nay vẫn luôn vô định, cớ sao lại phải nhớ mãi thay?" Hàn công lặng đi hồi lâu, nói, "Ta chẳng chung nhà hay cùng họ. Binh họa đã nổ, bách tính lưu lạc, vậy nên phải nhớ thật sâu đậm." Cáo rằng, "Tôi rời nhà đã lâu, nay về viếng gò xanh. Lần đi này chẳng rõ ngày về, ngài nếu buông đi công danh cõi tục, có thể đi cùng." Hàn công hay, "Ta đợi ngươi về. Thành toàn chuyện gia quốc, khi ấy sẽ theo ngươi, đi khắp thiên hạ." Cáo thở than, đưa ra một chiếc túi gấm, bảo, "Có lẽ trợ giúp được đôi phần." Đoạn nhìn thật lâu, từ biệt mà rời. Công lao ra ngoài tìm, trông thấy một chú cáo trắng trên lều, như mây truy trăng, tung mình rồi biến mất.Hàn công đến kinh thành, chiến đấu cùng địch chênh lệch gấp nhiều lần, máu thấm giáp nặng, trảm tướng đoạt cờ, công trạng chẳng thể vượt kỷ cương. Danh hào "Phục hưng Đệ nhất danh tướng", âu cũng có nguyên do[6]. Chợ phường có người bảo, công luôn nhận định và xử lý mọi việc có chừng mực[7], chẳng ai đoán được[8], dụng binh không như khi trước, gần như mang cảm giác trung nghĩa, được thần linh trợ giúp.

Đại loạn đã bình, bỗng có vị ngự sử hạch tội công không kính thánh thượng, vô vàn chi tiết, quả thực là đố kỵ. Kẻ nắm quyền thế[9] bèn xuất kim bài, triệu Hàn công về, trước sai đến nơi, sau sai đã thành[10]. Trong quân nghe được sắc lệnh, tất cả đều tiếc hận, đông đúc tụ tập hò reo, có ý kháng chỉ. Hàn công nghiêm nghị cấm cản, chỉ giao lại công văn, ấn tín và trường sử hành quân cho Trương Tân Kiệt, rồi độc một ngựa theo sứ giả về kinh.

Cách kinh thành độ chưa đến trăm dặm, xuất hiện hàng trăm tên cướp một thân đen che mặt, tay nắm đao sắc vây quanh xa giá. Hàn công cùng tùy tùng vừa đánh vừa lui, cùng đường chẳng viện trợ, tức thời ý chí gan dũng dậy sóng, trảm địch vài chục, máu đẫm chinh bào, thân đầy những tên, tự biết tuyệt lộ. Chợt có tia sét cực độ phá trời không, chấn động thanh âm, cuồng phong nổi lên, khiến người trố mắt. Bầy cướp hoàn toàn biến sắc, che mặt mà ngã xuống, chỉ nghe âm vang trong không trung, "Tôi về rồi." Đến khi trận gió quái gở dứt hẳn, Hàn công đã biến mất. Người ta tranh luận là thần linh chấn nhiếp, tin tức cũng đoạn. Song kẻ nắm quyền lại tuyên bố công không có mặt tại chiến trận, danh tiếng lẫy lưng, ban thưởng tam công, xứng hưởng miếu to. Những thân thuộc xưa cũng được thết đãi rất tốt, nhưng sau cuối lại chẳng tái sung dụng được.

Hàn công được truyền bá trong 《Quốc Sử》, nhưng dã sử vẫn còn tranh cãi, sách này lại bảo đổ bệnh, sách nọ lại viết ngã ngựa. Mấy kẻ quan bé lưu truyền, lắm chuyện ít ai biết về công cùng hồ tiên, thật giả chẳng rõ.

Về sau triều chính càng chẳng còn lễ tiết, vương cương rệu rã, binh mã trì trệ, chưa đến trăm năm mà tân triều đã bắt đầu, chiến hỏa hỗn loạn, dân chẳng thể yên, thê nhi ly tán, ruộng đất đẫy cỏ, chừng hai mươi năm. Tại sông Hoài có nhiều mẩu chuyện về hai vị dị nhân, cứu vớt lê dân trong đao binh chiến trận, nhận ân trạch của bao người, chẳng thể đếm xuể. Hai người họ tên không rõ, song người hơi già cốt cách đoan chính, nghiêm trang, người trẻ lại thường tỏ vẻ biếng nhác. Người người cảm kích trước sự cao thượng của họ, lập nên "Nhị công miếu" để thờ phụng. Bô lão cho hay, nếu cúng bái thật tinh khiết, ắt có cáo trắng ăn mất, cầu cũng sẽ toại nguyện. Dân gian ngày nay vẫn tiếp tục thờ cúng họ. 【hết】

Chú giải:

[1] Công: nguyên văn: 公 /gōng/.○ (Danh) Tước Công, tước to nhất trong năm tước Công 公, Hầu 侯, Bá伯, Tử 子, Nam男.○ (Danh) Tiếng tôn xưng bậc niên trưởng hoặc người có địa vị. ◎Như: chủ công 主公 chúa công, lão công công 老公公 ông cụ.
[2] Kinh 《Xuân Thu》: nguyên văn: 《春秋》 /chūnqiū/Kinh Xuân Thu, cũng được gọi là Lân Kinh (chữ Hán: 麟經) là bộ biên niên sử của nước Lỗ viết về giai đoạn từ năm 722 TCN tới năm 481 TCN, tức là từ Lỗ Ẩn công năm thứ nhất đến Lỗ Ai công năm thứ 14. Đây là văn bản lịch sử Trung Quốc sớm nhất còn lại và được ghi chép theo thể biên niên. Bởi vì theo truyền thống, cuốn sách này được coi là do Khổng Tử biên soạn (theo giả thuyết của Mạnh Tử), nó được đưa vào trong bộ Ngũ Kinh của văn học Trung Quốc. Tuy nhiên, rất ít học giả hiện đại tin rằng Khổng Tử có nhiều ảnh hưởng trên quá trình trước tác văn bản này mà nó là tác phẩm của nhiều nhà biên niên sử người nước Lỗ.
[3] Kết cỏ ngậm vành: nguyên văn: 结草衔环 /jiécǎoxiánhuán/Ngụy Thù là người nước Tấn, có một người thiếp yêu, khi sắp chết còn dặn con là Ngụy Khỏa phải đem cả người thiếp chôn theo. Ngụy Thù chết, Ngụỵ Khỏa cho người thiếp về, không đem chôn theo. Sau Ngụy Khỏa làm tướng đi đánh nước Tần, gặp tướng Tần là Đỗ Hồi, khỏe mạnh có tiếng, đang lúc đánh nhau, tự nhiên Đỗ Hồi vấp phải đám cỏ mà ngã, bị Ngụy Khỏa bắt được. Đêm về, Ngụy Khỏa mộng thấy một ông già đến nói rằng: "Tôi là cha người thiếp, cảm ơn ông không chôn con gái tôi, nên tôi kết cỏ quấn chân Đỗ Hồi cho nó ngã vấp để báo ơn".Do đó, người ta thường nói "kết cỏ ngậm vành" để chỉ sự đền ơn trả nghĩa.
[4] Ninh Viễn tướng quân: nguyên văn: 宁远将军 /níngyuǎn jiāngjūn/Danh hào của tướng quân thời cổ đại. Nước Ngụy thời Tam quốc có Ninh Viễn tướng quân, chánh ngũ phẩm.
[5] Cần vương: nguyên văn 勤王 /qínwáng/○ Hết lòng hết sức lo việc cho vua.○ Dấy binh khởi nghĩa cứu giúp vua.

[6] Âu cũng có nguyên do: nguyên văn 良有以也 /liángyǒu yǐyě/

Đây là cách diễn đạt của tiếng Trung Quốc, ý chỉ một sự việc nào đấy xảy ra hẳn có nhiều nguyên nhân dẫn đến.
[7] Nhận định và xử lý mọi việc có chừng mực: nguyên văn 胸中丘壑 /xiōngzhōng qiūhè/Ý chỉ hội họa, viết lách, trong lòng có thể cảm nhận được ý nghĩa sâu xa. Cũng như nhận định và giải quyết vấn đề, sự vật, sự việc có cân nhắc kỹ càng, chừng mực.
[8] Chẳng ai đoán được: nguyên văn 神鬼莫测 /shénguǐ mòcè/Ý chỉ chuyện rất kỳ bí, dù thần hay quỷ cũng khó mà đoán được. Miêu tả không ai suy luận được, rất khó để cân nhắc và phân tích.
[9] Kẻ nắm quyền thế: nguyên văn 当涂者 /dāngtúzhě/Đồng nghĩa với "当途", có nghĩa là nắm quyền, cầm quyền.
[10] Trước sai đến nơi, sau sai đã thành: nguyên văn 前使方至, 后使已达 /qiánshǐ fāngzhì, hòushǐ yǐdá/

Ý chỉ trước hết sai khiến, ra lệnh cho mục tiêu đến nơi được chỉ định, sau đó sẽ hoàn thành kế hoạch, chẳng hạn như kết liễu hay bao hàm những mục đích khác với người nọ.

Chữ "sai" ở đây mang nghĩa sai khiến, sai bảo.