Ông cậu tôi hồi đó dạy ở một trường tiểu học trong làng. Ngoài công việc tới lớp hàng ngày - ông thường đi bộ, giầy xu-li-ê vàng sẫm, áo quần thẳng nếp, che ô trong cả lúc trời đã về chiều - thì ở nhà, ông thích chơi đàn nguyệt, đánh bản nam bình sướng hơn nam ai. Một thú chơi khác coi bộ lấn lướt cả chuyện đàn địch, là đi câu. Bà con hàng xóm thường tôn ông là ông thầy có tay sát ngư, nghĩa là có tay nghề cao về môn câu cá.

Cứ trông qua chiếc cần câu của ông thì rõ. Cần là một loại "tre hóp" thẳng băng, thẳng từ gốc lên ngọn. Ông có cho tôi biết: cần câu, quan trọng nhất là cái phần ngọn. Ngọn phải vút. Nếu có một tí tì ti vẹt ổ kiến là vứt. Và cái "cần", đừng chọn thứ hóp có thân dích dắc chữ chi: vừa không nhạy bén khi giật cá, vừa xấu dáng. Đốn được cây hóp thích hợp đưa về, phải quạt bếp lửa than, để đó, lấy ít dầu phụng, bôi quanh mấy nơi cong vênh của cần rồi hơ lửa mà nắn thớn khúc lệch. Xong phần uốn cần thì chuyển qua khâu ép nó vào một thân cau lão, bắc thang lên mà buộc từng nuộc dây từ gốc lên ngọn cần câu. Khoảng sau một tháng qua mùa nắng hè thì tháo nó ra, vót lau các đốt mắt cẩn thận... là có được chiếc cần câu vừa ý.

Một sáng mùa hè, tôi được về chơi, ở nhà cậu tôi chừng một tháng. Nhà ông ở cách thị xã độ trên năm câu số, vậy mà tưởng như xa cách từ tỉnh này qua tỉnh nọ. Ngày nào tôi với thằng An thua tôi một tuổi, hai đứa cũng tắm sông, câu cá rô, câu tôm, bắn chim bằng ná giàn thun, chấm bắt ve sầu với nhựa mủ mít đã hơ lửa cho nhựa dễ dính trít cánh.

Một bữa, có ông khách bạn chơi đàn của cậu tôi đến chơi, khoảng mười giờ sáng. Mợ tôi cầm rổ đi chợ mua thêm chút cá chút thịt gì nữa, nhưng đã thấy cậu tôi đi tới nói khẽ gì đó. Thế là bà lại ngoan ngoãn trở vào nhà.

Ông khách vừa đến đã sà lại nơi mấy chiếc đàn, giống như nhiều lần trước đây. Vừa xem tỉ mỉ từng chiếc: nguyệt. chanh, nhị, bầu - thì... đối với cây nguyệt, ông hết búng chơi dây để nó kêu lên "toọng đèn toọng đèn", lại cầm đàn lên tay, thoáng cười trên mắt như muốn nói: "Tuyệt! Tuyệt!". Cậu tôi pha trà mời khách xong, bảo:

- Chừ anh ngồi chơi uống nước. Tôi xin đi đây một tí là về ngay thôi...

Ông khách cười khà khà:

- Biết rồi. Anh đi kiếm chút cá chớ gì? Tốt lắm. Bữa nay, anh tính cho xực món gì đó? Canh tràu, trê nướng, hay rô kho tiêu?

Cậu tôi lắc lắc cái mặt:

- Trật lất! Trật lất... Ăn bát canh thác lác nấu với thơm rệu chợ Tuần qua chút ngò Tàu, xong rồi ta "đụng" nhau một bản nam bình cho khoái bao tử. Đừng dại mà đi ngủ. Thôi! Chờ tí xíu xíu là tôi về ngay.

Rồi cậu tôi đi. Thằng An rụt rè bước theo xuống lỗi bên sông:

- Cho con đi với...

Cậu tôi cau mày, nhưng nói nhỏ nhẹ:

- Con nhường anh Định. Cho ảnh hiểu biết chút nghệ thuật câu cá, nghe! Lên phụ giúp má vài việc vặt đi.

Hình như ông vừa chuẩn bị gọi "Định ơi" thì tôi đang từ trên bước xuống bến.

- Con có thích coi câu cá thác lác không?

Tôi đỏ mặt vì quá bất ngờ, quá thích, bảo ngay dạ thích, dạ. Cậu cho con đi với, xa gần vậy cậu?

- Dưới bến Cây Sung chuồi đó, bên bụi trên ngâm đó! Bước vô. Bước nhè nhẹ, từ từ, không sao cả. Xuồng êm mà. Vậy, vậy... Cứ ngồi yên...

Vừa quậy chèo một tay, cậu ta vừa cho biết: Con cá thác lác thường nó chỉ thích có hai loại mồi. Một là con nhộng ong khi đã thành hình con chàng. Hai là con bạc mày... Ông nói thêm:

- Bạc mày là loại mồi mà hắn ta thèm đệ nhất. Đây, con bạc mày đây nè...

Ông rút ra cái hộp sắt (trước kia là hộp cá trích) cất từ phía dưới sạp ngồi của xuồng. Ông giơ một túm bèo Nhật Bản lên: ở đáy hộp sắt có mấy con mồi câu cá hơi giống con nhện, nhưng thấp chân.

- Bạc mày đấy... Hôm nay, còn lại, vậy là bốn tên. Cứ mỗi tên, cậu đoán chắc là giật được một thằng thác lác. Mỗi bạc mày, "ăn" một thác lác... Chỉ còn lại là cái may rủi: khi mồi xuống đáy sông, cả bọn thác lác sẽ xông tới, con nào cũng muốn cướp giật lấy miếng ngon. Từng cái miệng háu ăn đều muốn bặp lấy mồi ngay. Hên ra, mình gặp con bự đớp trước. Vậy là ta được con bự. Xui xẻo gặp phải con choai choai đến nuốt, ta đành phải chịu vớ lấy con không ra gì. Con rõ chưa? Bạc mày thường ở dưới rễ bèo, cứ lấy rổ mà hớt lên thôi.

Chiếc xuồng thật gọn nhẹ, thêm cái, người chèo vạt nước bằng hai cánh tay với hai mái chèo ngắn, nên vượt lên băng băng. Xuồng cứ lượt đi dưới những tàn cây bổ nhoài ra mặt sông - phần nhiều là cây sung lão, trái đeo thành chùm đỏ hỏn từ gốc lên ngọn.

Rồi xuồng từ từ đi chậm lại. Trước mặt, gần sát bờ sông là một khóm tre đứng tách ra, có những ngọn ngã nhoài. Một số thân cây ngọn đã chấm nước, một số khác vẫn còn lên thẳng... Với cái điệu kìm cặp cho xuồng chuẩn bị dừng lại thế này, tôi đoán đây là nơi cậu tôi sẽ cắm xuồng. Và "bụi tre ngâm" chắc là cái khóm tre bị dòng nước tống ra khỏi bờ để sống riêng biệt từ một mù lũ lụt trôi nhà trôi trâu trong năm nào đó...

Tôi hỏi cậu tôi, giọng bình thường nhưng bị mặt nước im lặng dội to ra:

- Dưới này, có nhiều cá phải không cậu?

Ông nói khẽ:

- Ừ... Con nói nhỏ thôi!

Và buộc xuồng vào một cọc tre khô. Mặt nước ở đây xanh rờn, nhìn xuống thấy rợn người, như vậy là đoạn sông quá sâu. Cậu tôi lấy cần câu ra. Đúng là chiếc cần rất đẹp: dài, thẳng, suôn táp, được vót chốt tinh vi từ từng khâu mắt của câu hóp trúc.

Cái phao hơi dài, trắng, bằng thứ lông đại của đuôi công.

Móc mồi tỉ mỉ vào lưỡi câu xong, cậu tôi chầm chậm kéo dứ sợi chỉ câu một cái, rồi buông mồi xuống nước. Mẩu chì nhận chìm con bạc mày xuống nhanh theo. Chiếc phao được đẩy lên đến gần phía ngọn cần. Cậu tôi có cho biết là thác lác quen sống gần dưới đáy sông... Rất thú vị, phao chưa kịp buông tới mặt nước đã thấy sợi chỉ bị kéo phăng xuống dưới. Thế nghĩa là cá đã đớp mồi ngay khi sợi chỉ câu chưa nhúng hết đoạn cuối. Rồi phao mim mím, bỗng bị lôi tụt, thả nổi, lôi tụt, rồi nhay nháy đuôi phao, rồi phao bị kéo xuống tới khuất dạng. Giật xéo cái thật bất ngờ, như làm sao cốt để cho lưỡi câu móc ngoặc vào mép miệng cá... tay cậu tôi không còn giật nữa mà chỉ kéo thớn nhùng nhằng con cá. Hai bên đang tranh chấp nhau một thế quyết liệt. Một bên không chịu để mình bứt khỏi mặt nước, một bên không chịu để bên kia thoát thân.

Con thác lác đã vào nằm trong một bàn tay cậu tôi, bự đến làm tôi tái mặt. Cá to quá! Cậu toi miệng hơi cười: chắc đang nghĩ đến ông bạn cùng chơi cậy đàn nguyệt. Cũng chẳng hiểu con bạc mày bị con thác lác ngậm, qua một lúc giành giật đôi co, nay biến đâu rồi?

Ông cậu lại mắc một con mồi vào lưỡi câu. Và thả mồi xuống sông. Mẩu chì, mồi, và lưỡi câu tạo một chút sức nặng vừa phải, và đã chìm ngay xuống. Cái phao dựng thẳng đứng. Cũng chưa thấy động tĩnh gì. Cậu tôi nhớm sợi chỉ câu lên một tí như cách mời mọc thiết tha cá: thì cứ ngửi qua cái món bạc mày này chút coi, đang tươi mà, thích thì ăn, không thì thôi, gì mà ngại? Phao đang đứng thẳng thì thụt lên thụt xuống chút ít, rồi bỗng... trồi lên nằm ngang. Lại động đậy. Rồi bỗng chúm chím lún sâu. Cậu tôi giật ngược. Con thác lác trì lại, làm cho cái chỉ câu vẽ quanh một vòng rọng thật hồi hộp. Cá đã bật khỏi mặt nước mà không thôi vùng vẫy... rồi bỗng nhiên cá tách khỏi lưỡi câu, phóng xuống nước. Và mất tăm... Tôi vẫn còn hồi hộp y nguyên, nhưng mà quá tiếc. Cậu tôi chỉ nói khẽ:

- A!

Và hơi cười trên khoé miệng. Cách như bảo "ồ, xổng thì thôi!". Rồi nhặt một chú bạc mày thứ ba, móc vào lưới câu. Cũng vẫn cái dáng trịnh trọng, tinh vi ngay trong việc móc mồi câu. Rồi ông vạt nước để cho xuồng quay mũi sang trái, đuôi xuồng vẫn nằm phía dây buộc cũ. Vậy là chỗ câu đã được chuyển sang một địa điểm khác.

Sợi chỉ câu chưa chìm tới đoạn có chiếc phao thì cá đã giật mạnh, kéo phăng đi. Phao chẳng còn thấy đâu. Ngọn cần bị vít vồng xuống... Và cậu tôi giật! Hình như con cá quá to. Sợi chỉ câu vẽ một đường nước rẽ trắng ngoằn ngoèo. Cậu tôi chỉ giữ cho cá không thể lẩn tránh, nhưng vẫn giữ riệt cá để nhớm bóng nó lép. Sau cùng, cá dành chịu phép, tuân theo bàn tay điều khiển của người câu cá. Nhưng không phải là thác lác - mà là một loại cá gì khá bự, đôi vi dưới bụng đỏ hoe hoe như một kiểu thời trang.

- Con biết cá gì đây không? Giếc. Loại này có tên là "giếc ngự", nghĩa là thứ giếc trước đây, thường để cho các vua chúa dùng. Tất nhiên thịt nó rất thơm, béo, nhất là ở phần dưới bụng. Đặc biệt, con thấy đó, mấy cái vi nằm dưới bụng cá đỏ như son, nhìn thiệt đẹp! "Đỏ thì son đỏ, mực thì đen..." Câu thơ của Trạng Trình đó.

Cậu tôi lại móc mồi. Tôi nhớ đây là con bạc mày thứ tư, con cuối cùng. Lạy trời với con này, cũng sẽ "ăn" được một con thác lác, nhỏ cũng được, to càng hay. Ông cậu đã buông mồi xuống nước. Phao đã dựng đúng, một con rô nhóc xấn tới đớp thử vào cái phao. Chẳng có mùi mẽ gì nên hắn ngoác cong cái đuôi biến mất. Thỉnh thoảng, cậu tôi lại nhớm chỉ, cho cái mồi dưới kia nhúc nhích, để khêu gợi cá. Lại nhớm... ấy, ấy, chiếc phao đã nháy khẽ, thụt xuống, trồi lên, rồi lại thụt xuống. Và mất dạng, và cậu tôi giật! Có chút kéo co của cả đôi bên. Sau cùng con cá đã lên nằm trong xuồng và quẫy đành đạch. Lật bên này rồi sang bên kia. Con thac lác này, theo con mắt cân đong của tôi thì nó cũng sàn sàn lá trầu lá tiêu so với con đầu tiên.

Cậu tôi ngoặc cái lưỡi câu ra khỏi mép cá. Còn lại hai phần ba thân con bạc này. Ông chưa vội ra về. Có lẽ ông bạn chơi đàn nguyệt đang ngồi nhắm trà có ướp thêm hai bông hoa sói cũng chẳng sốt ruột chờ bạn lắm đâu. Và cậu tôi lại dùng cả chút phế phẩm là mẩu bạc mày còn lại để móc vào lưỡi câu, bỏ xuống sông. Chiếc phao không thấy chìm thẳng đứng một nửa mà lại nằm ngang. Vậy là đã có cá đớp mồi rồi: con cá đang ăn từ tầng nước phía trên.

Lại thêm một thác lác nữa. Em em hai con vừa rồi... Kết quả của buổi câu cá: được ba thác lác, một giếc, ông khách sẽ quá bất ngờ đây. Cậu tôi lái xuồng trở về bến cũ. Càng về trưa mà bọn chim chào mào, sáo đen, cưởng chợ, vành khuyên còn đến ăn sung chín ở những câu sung lão mọc ven sông. Tiếc không đưa ná giàng thun đi theo. Tôi có thể hạ ngay ít ra một vài tên vành khuyên, và sẽ cộng vào thành tích sáng nay.

Xuồng cặp bến. Tôi chưa kịp kêu toáng An ơi thì nó đang trên đường xuống bến. Thấy cái cười vui vui của cậu tôi, cộng thêm sự xoắn xít thái quá của tôi, thằng An đã hiểu ngay: kết quả chắc là tuyệt cú! Cậu tôi kéo chiếc xuồng lên trên bến. Thằng An đã lấy vợt trong xuồng ra, bắt cá vào. Đủ cả bốn con còn đang vẫy vùng.

An vội chạy lên chỗ ông khách đang nằm coi sách. Ông khách ngồi lên:

- Ôi ôi trời ơi là trời! Cá mô mà lắm lắm vậy? Lại cả thêm anh giếc đỏ vi nữa. Đúng là vị thầy giáo có tay sát ngư...

(2/10/1992)