Lý luận về nhà nước & Nhà nước pháp quyền XHCN VN

I. Những nội dung cơ bản của lý luận về nhà nước

1. Nguồn gốc, bản chất, đặc trưng của nhà nước

a)      Nguồn gốc

Ø      NG sâu xa - sự phát triển của LLSX & xuất hiện sản phẩm thặng dư;

Ø      NG trực tiếp - sự ra đời, tồn tại chế độ tư hữu & mâu thuẫn GC không thể điều hòa được:

ü      LLSX phát triển è Sản phẩm thặng dư è Chế độ tư hữu è Phân chia XH ra thành 2 GC (chủ nô, nô lệ) & QH bóc lột - đối kháng GC è Mâu thuẫn GC không điều hòa được & nguy cơ sụp đổ XH...

ü      Để bảo vệ địa vị th.trị, duy trì sự bóc lột & buộc GC nô lệ tuân theo trật tự do mình đặt ra mà GC chủ nô lập ra bộ máy bạo lực NN.

b)      Bản chất

Ø      Dù biểu hiện như 1 hệ thống tổ chức (xác lập, thực thi & giám sát) quyền lực công cộng của XH, nhưng thực chất, NN chỉ là nền chuyên chính của GC (thống trị về KT) này đối với các GC (bị trị) khác và đối với toàn XH.

ü      NN mang tính giai cấp: NN là bộ máy bạo lực do GC th.trị lập ra để hợp pháp & củng cố sự bóc lột, để cưỡng bức & buộc các GC bị trị phải tuân theo trật tự chính trị có lợi cho GC th.trị.

ü      NN mang tính trần tục: Tồn tại trong XH & giải quyết các vấn đề của XH.

ü      NN mang tính lịch sử: Sự thay đổi / biến mất của chế độ tư hữu « sự thay đổi / biến mất của NN.

Ø      Như vậy:

ü      NN là sản phẩm trực tiếp của mâu thuẫn GC sâu sắc không thể điều hòa được; Ở đâu, lúc nào mà MTGC không thể điều hòa được thì ở đó, lúc đó NN sẽ xuất hiện;

ü      NN chỉ ra đời, tồn tại trong XH có chế độ tư hữu; Chế độ tư hữu bị thủ tiêu NN sẽ tự tiêu vong.

ü      Sự xuất hiện NN là tất yếu khách quan để “khống chế đối kháng GC”, để sự xung đột GC “dịu” đi hay diễn ra trong “trật tự” cần thiết của một nền KT, mà trong đó GC thống trị hợp pháp hóa sự bóc lột của mình đối với GC bị trị. 

c)      Đặc trưng

Ø      NN có một lãnh thổ quốc gia nhất định, trong phạm vi lãnh thổ đó NN quản lý dân cư theo các khu vực địa lý hành chính để thực hiện sự thống nhất quyền lực cai trị.

Ø      NN có bộ máy quyền lực được đảm bảo bằng sức mạnh của những đội vũ trang chuyên nghiệp nhằm cưỡng chế đối với mọi thành viên trong XH.

Ø      NN áp dụng một chế độ thuế khóa để có nguồn thu duy trì bộ máy quyền lực hoạt động.

Ø      (NN hiện đại còn có đặc trưng quan trọng:

ü      Chủ quyền quốc gia - Quyền lợi tuyệt đối của NN trong một lãnh thổ NN, đảm bảo cho sự toàn vẹn bên trong & sự độc lập đối với bên ngoài; thay mặt toàn dân tham gia các QH đối ngoại...

ü      Khả năng cai trị XH bằng pháp luật - NN là cơ quan duy nhất có quyền làm ra luật, tổ chức thực hiện luật, giám sát và xét xử đối với những vi phạm pháp luật).

2. Chức năng & vai trò kinh tế của nhà nước

a)      Chức năng cơ bản

Ø      Dựa trên tính chất quyền lực

§         CN chính trị (bảo vệ & thực hiện quyền lợi của GC th.trị): Là công cụ chuyên chính GC, NN sử dụng mọi công cụ, biện pháp để bảo vệ sự th.trị của GC th.trị.

§         CN xã hội (bảo vệ & thực hiện quyền lợi của cộng đồng): Là cơ quan quản lý công cộng, NN phải thực hiện một số công việc chung, phải thỏa mãn một số nhu cầu chung của cộng đồng nằm trong sự quản lý của NN.

§         QH giữa CNCT & CNXH:

ü      CNCT quyết định tính chất, phạm vi, mức độ, hiệu quả thực hiện CNXH;

ü      CNXH là cơ sở, điều kiện để thực hiện CNCT (Để ổn định phải thực hiện CNXH & việc thực hiện CNCT chỉ kéo dài chừng nào NN còn thực hiện CNXH).

Ø      Dựa trên phạm vi tác động quyền lực

§         CN đối nội là những hoạt động của NN nhằm xây dựng, củng cố bảo vệ, phát triển chế độ KT-XH phù hợp với lợi ích của GC thống trị.

§         CN đối ngoại là những hoạt động của NN nhằm bảo vệ biên giới lãnh thổ quốc gia, thực hiện các mối QH KT-CT-XH với các NN khác (thực hiện lợi ích giữa các GC thống trị của các QG khác nhau).

§         QH giữa CN đối nội & CN đối ngoại:

ü      CN đối nội quy định CN đối ngoại;

ü      CN đối ngoại tác động mạnh mẽ đến CN đối nội.

b)      Vai trò kinh tế

Ø      NN duy trì trật tự XH có lợi cho GC nắm TLSX của XH, đảm bảo nền SX XH được ổn định, qua đó, GC thống trị thực hiện sự bóc lột KT đối với các GC lao động.

Ø      Trong nền KT thị trường vai trò KT của NN tăng lên:

§         Cần sự can thiệp của NN nhằm ngăn chận những sự biến động bất thường & làm giảm nguy cơ xảy ra khủng hoảng KT nghiêm trọng;

§         Cần sự đầu tư của NN vào các khu vực KT công cộng (ít hay không có lợi nhuận) để nền KT của QG được vận hành bình ổn;

§         NN cần tạo ra một môi trường CT-XH ổn định, đưa ra những chính sách đối ngoại, tạo dựng môi trường pháp lý cần thiết cho sự hội nhập KT thế giới.

3. Các kiểu & hình thức nhà nước trong lịch sử

a)      Các kiểu & hình thức NN của XH có đối kháng giai cấp

Ø      Khái niệm

ü      Kiểu NN – chỉ bộ máy NN thuộc về giai cấp nào, tồn tại trên cơ sở chế độ KT của HT KT–XH nào.

ü      Hình thức NN – chỉ cách thức tổ chức & phương thức thực hiện quyền lực NN như thế nào.

Ø      Các Kiểu & hình thức NN

ü      Kiểu NN chủ nô có 2 hình thức: Quân chủ & Cộng hoà (CH quý tộc & CH dân chủ).

ü      Kiểu NN phong kiến có 2 hình thức: Quân chủ phân quyền & Quân chủ tập quyền.

ü      Kiểu NN tư sản có 2 hình thức: Quân chủ lập hiến & Cộng hòa (CH đại nghị & CH tổng thống). Ngoài ra còn có hình thức NN phát xít.

b)      Kiểu NN chuyên chính VS trong thời kỳ quá độ lên CNXH

Ø      Về bản chất, NN kiểu mới:

ü      Của nhân dân lao động, dựa trên liên minh công–nông-trí;

ü      Thống nhất tính GC và tính nhân dân;

ü      Thực hiện dân chủ & công bằng XH cho tất cả công dân;

ü      Dưới sự lãnh đạo của đảng của GC vô sản.

Ø      Về chức năng:

ü      Thực hiện chuyên chính trấn áp thù trong giặc ngoài,

ü      Tổ chức, xây dựng thành công CNXH–CNCS (căn bản nhất).

Ø      Về mục đích, khi các cơ sở KT–XH của NN không còn thì NN vô sản sẽ tự tiêu vong.

Ø      Về hình thức, có 2 hình thức: Xôviết & Dân chủ nhân dân. (Công xã Pari 1871 là hình thức tồn tại đầu tiên).

II. Nhà nước PQ & Nhà nước PQ XHCN VN

1. Khái niệm NNPQ & lịch sử tư tưởng triết học về  NNPQ

a)      Khái niệm nhà nước pháp quyền

Ø      Thực chất: NNPQ là h.thức tổ chức NN mà ở đó có sự ngự trị tối cao của PL & sự th.hiện q.lực của nh.dân.

Ø      Đặc trưng:

§         Có sự ngự trị tối cao của pháp luật

ü      LP là tiêu chuẩn cao nhất, là căn cứ cơ bản nhất, là công cụ quản lý chủ yếu nhất cho h.động của mọi tổ chức XH & c.dân;

ü      Q.lực của PL vượt lên trên q.lực của mọi tổ chức CT-XH hay của mọi cá nhân.

§         Q.lực NN phải thể hiện ý chí & lợi ích của đại đa số nh.dân

ü      Thực hiện chế độ dân chủ;

ü      Mỗi cá nhân đều là c.dân tự do, có q.lợi & nghĩa vụ theo quy định của PL, được quyền làm bất cứ điều gì mà PL không cấm.

ü      PL chỉ nghiêm cấm những hành vi xâm hại đến lợi ích của các cá nhân hay tổ chức XH.

§         Có sự bảo đảm thực tế QH chặt chẽ về q.lợi & tr.nhiệm giữa NN & công dân. [Nguyên tắc “Tam quyền phân lập”].

b)      Tư tưởng TH về NNPQ trong lịch sử

Ø      Coi trọng PL trong cai trị & quản lý XH (th.cổ đại)

§         Tuân Tử, Hàn Phi,…

§         Đêmôcrít, Platôn, Aritxtốt,…

Ø      “PQ tự nhiên”, “T.quyền ph.lập” & “Kh.ước XH”, NNPQ (cận đại)

§         Xpinôda: NN&PQ là kết quả th.thuận giữa CN với nhau phù hợp với quyền & q.luật (bản tính) tự nhiên vốn có của CN.

§         Lốccơ: CN liên kết thành cộng đồng theo q.luật tự nhiên à thoả thuận lập ra NN - l.lượng thể hiện ý chí chung à công dân phải phục tùng PL như một ng.tắc tối cao để có tự do.

§         Môngtécxkiơ, Rútxô: “Tam quyền ph.lập”, “Khế ước XH”.

§         Căntơ: CN là chủ thể của q.lực; Q.lực NN được tạo nên bởi bản tính tuyệt đối của CN, nên NN phục tùng PL, tức là ph.tùng bản tính tuyệt đối của CN; Và mỗi CN phải ph.tùng mệnh lệnh tuyệt đối.

§         Hêghen: NN & PQ là sự thể hiện ý niệm (đạo đức) tuyệt đối & ý chí tự do.

2. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ViệtNam

a)      Đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN

Ø      NN của dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân.

Ø      Quyền lực NN là thống nhất, có sự phân công rành mạch & phối hợp chặt chẽ các cơ quan NN trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. 

Ø      NN được tổ chức & hoạt động trên cơ sở luật pháp. Hiến pháp & các đạo luật giữ vị trí tối thượng trong điều chỉnh mọi quan hệ của đời sống XH.

Ø      NN tôn trọng & bảo đảm quyền cá nhân, quyền công dân; nâng cao trách nhiệm pháp lý giữa NN & công dân; thực hành dân chủ, đồng thời tăng cường kỷ cương, kỷ luật.    

Ø      NNPQ XHCN VN do Đảng CSVN lãnh đạo, đồng thời bảo đảm sự giám sát của nhân dân, sự phản biện XH của Mặt trận Tổ quốc VN & các tổ chức thành viên của Mặt trận.

b)      Xây dựng & hoàn thiện NNPQ XHCN VN trong nền KT thị trường định hướng XHCN

Ø      NN phải quan tâm đến lợi ích KT, đến sự phân hoá giàu nghèo, sự xung đột giai tầng trong XH;

Ø      Phải làm cho các quy định pháp luật có tính nghiêm minh & tối thượng, để xác định chính xác hành vi của các cá nhân hay tổ chức XH có tính hợp pháp hay không.

Ø      NN phải trở thành công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của ND, phải là NN của dân, do dân, vì dân;

Ø      Q.lực NN phải thống nhất nhưng có sự phân công & phối hợp giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp;

Ø      NN quản lý XH bằng pháp luật; Mọi cá nhân, cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ chấp hành Hiến pháp & pháp luật;

Ø      Tăng cường vai trò của NN (tiến hành cải cách tổ chức & hoạt động của NN) gắn với xây dựng & chỉnh đốn Đảng (đổi mới nội dung & phương thức lãnh đạo của đảng đối vớ NN; Nâng cao chất lượng hoạt động của đảng viên & các tổ chức Đảng trong các cơ quan NN).

Ø      Tiến hành cải cách thể chế & phương thức hoạt động của NN, theo hướng kiện toàn tổ chức & nâng cao hiệu quả hoạt động của Quốc hội; Xây dựng một nền hành chính NN dân chủ, tinh gọn, có phân công, phân cấp hợp lý…  

Ø      Phát huy dân chủ, giữ vững kỷ luật, kỷ cương, tăng cường pháp chế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật.

Ø      Tiếp tục xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực; Sắp xếp, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức đúng tiêu chuẩn chức danh. Kịp thời kiểm tra, đánh giá chất lượng cán bộ, công chức để thay thế, bồi dưỡng, đãi ngộ.

Ø      Tiếp tục đấu tranh chống tham nhũng trong bộ máy NN và trong toàn bộ hệ thống chính trị; xây dựng một nền hành chính trong sạch, vững mạnh,…