MỞ ĐẦU

Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, có vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động của bộ máy quản lý nhà nước, là công cụ để điều tiết nền kinh tế, thực hiện công bằng xã hội. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, những hành vi trốn thuế, gian lận thuế ngày càng diễn ra phức tạp, phạm vi rộng khắp, quy mô lớn với những thủ đoạn tinh vi. Việc tìm hiểu hành vi trốn thuế, gian lận thuế và đề xuất các giải pháp là thực sự cần thiết trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.

Đề 11: Bằng những quy định của Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, hãy chứng minh thuế nhập khẩu vẫn có vai trò là công cụ để bảo hộ nền sản xuất trong nước và khuyến khích xuất khẩu? Tìm hiểu những "thủ đoạn" chủ yếu hiện nay để chủ thể nhập khẩu gian lận thuế nhập khẩu?

NỘI DUNG

I- Một số vấn đề lí luận về thuế nhập khẩu.

1) Khái quát về vai trò của thuế nhập khẩu.

Thuế xuất nhập khẩu cộng thêm vào giá thành chính vì thế mà làm giá cả của hàng hóa tăng cao. Đối với những hàng hóa là tài nguyên đất nước, các hàng hóa cần được nhà nước bảo vệ thì nhà nước đánh thuế xuất khẩu cao để bảo vệ và phát triển sản xuất trong nước. Đối với những mặt hàng muốn hạn chế lượng nhập khẩu để kích thích sản xuất trong nước thì nhà nước đánh thuế nhập khẩu cao để hạn chế lượng hàng nhập khẩu này. Đối với mặt hàng xuất khẩu là nguyên liệu đầu vào cho các ngành khác thì thuế nhập khẩu có thể đánh thấp để giảm giá thành cho các mặt hàng đó. Đây là một biện pháp được áp dụng ở hầu hết các nước và đem lại hiệu quả cao. Điển hình phải kể đến là Nhật Bản, sau thế chiến hai nền kinh tế của Nhật bị suy thoái một cách nghiêm trọng, chính phủ nhật đã đưa ra các chính sách giảm mạnh biểu thuế nhập khẩu và có các biện pháp hỗ trợ thuế nhập khẩu khác đối với các ngành sản xuất thép, khai thác than đóng tàu, điện lực, sợi tổng hợp, phân hóa học,... nhằm mục đích bảo hộ nền sản xuất trong nước phát triển. Đến những năm sau đó, kinh tế nhật bắt đầu thâm nhập vào thị trường thế giới, quốc tế mở rộng thuế quan thông thoáng hơn. Số doanh nghiệp hạn chế nhập khẩu giảm đi và thêm vào đó là sự tăng mạnh về số lượng doanh nghiệp xuất khẩu.

Ở nước ta, do nền kinh tế còn yếu kém, các doanh nghiệp còn non trẻ nên việc bảo hộ sản xuất là rất cần thiết ngay cả khi tự do hóa thương mại tăng lên thì những lĩnh vực cơ bản của nền kinh tế vẫn được bảo hộ. Khi đánh thuế nhập khẩu cao khiến cho giá cả hàng hóa nước ngoài tại Việt Nam cao tương đối so với hàng hóa cùng loại trong nước, tính cạnh tranh của mặt hàng trong nước tăng lên. Ngược lại những loại hàng hóa được đánh thuế thấp sẽ được tiêu thụ tốt ở thị trường trong nước. Việc đánh thuế giúp người tiêu dùng định hướng nên sử dụng hàng hóa nào và không nên sử dụng hàng hóa nào. Các loại hàng hóa khuyến khích phát triển thuế nhập khẩu sẽ được đánh thấp hoặc không đánh thuế còn những mặt hàng hạn chế sử dụng như thuốc lá, rượu, bia thì sẽ phải chịu mức đánh thuế rất cao, góp phần hạn chế nhập siêu. Điều này cho thấy việc đánh thuế nhập khẩu thực chất là một biện pháp bảo hộ nền sản xuất trong nước khi chính phủ nhận thấy những bất lợi nghiêng về phía các hàng hóa trong nước mình.

Cụ thể pháp luật thuế xuất nhập khẩu Việt Nam dành nhiều ưu đãi cho hàng hóa nhập khẩu có xuất xứ từ nước hoặc lãnh thổ có thỏa thuận về đối xử tối huệ quốc trong quan hệ thương mại với Việt Nam, dành nhiều ưu đãi đặc biệt cho hàng hóa nhập khẩu có xuất xứ từ nước hoặc khu vực có thỏa thuận về đối xử ưu đãi đặc biệt đối với hàng hóa nhập khẩu thông qua các thỏa thuận về khu vực mậu dịch tự do hay liên minh thuế quan mà Việt Nam là thành viên. Ngoài ra pháp luật thuế nhập khẩu còn là công cụ quan trọng để nhà nước có chính sách tự vệ, trả đũa và trừng phạt đối với hàng hóa nhập khẩu có xuất xứ từ nước hoặc lãnh thổ có sự phân biệt đối xử khác trong quan hệ thương mại đối với Việt Nam.

Trong thị trường kinh tế đầy biến động như hiện nay, việc cạnh tranh lẫn nhau giữa các doanh nghiệp ngày càng trở nên khắc nghiệt chính vì thế nên việc bảo hộ sản xuất trong nước thông qua hàng rào thuế quan là vô cùng cần thiết. Tuy nhiên cũng khẳng định là Việt Nam không lấy chính sách bảo hộ làm chiến lược phát triển, vì việc gia nhập WTO, sự mở cửa phát triển của khối ASEAN, AFTA, các hiệp định FTA mà gần đây nhất là TPP buộc ta phải tháo gỡ hàng rào thuế quan.

Chúng ta cũng hiểu vai trò của hàng hóa nhập khẩu bởi nó là đầu vào của hàng hóa xuất khẩu nhưng cũng không thể không bảo hộ sản xuất trong nước ở từng thời điểm, từng ngành nghề, lĩnh vực nhất định. Bảo hộ giúp cho các doanh nghiệp trong nước có thời gian học hỏi, nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ nước ngoài, cải thiện tình hình sản xuất của mình, nâng cao khả năng cạnh tranh với các mặt hàng khác. Trong giai đoạn hiện nay chúng ta vẫn cần tiến hành bảo hộ nhưng bảo hộ khác hẳn với xu thế hướng nội không bó chặt nền kinh tế và bảo hộ ở những lĩnh vực cần thiết, mũi nhọn đặc biệt cần sự hỗ trợ của nhà nước. Nhưng việc bảo hộ cũng chỉ trong một thời hạn nhất định, tránh tình trạng ỷ lại vào nhà nước.

Bên cạnh đó thuế xuất nhập khẩu còn có tác dụng khuyến khích sản xuất trong nước phát triển. Chính sách bảo hộ tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp trong nước, ưu thế cạnh tranh hơn, thị phần trong nước nhiều hơn. Các doanh nghiệp có cơ hội hơn trong việc chiếm lĩnh thị trường có động lực hơn để sản xuất, kinh doanh. Cho doanh nghiệp có một khoảng thời gian chuẩn bị trước khi bước vào cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

2) Thuế nhập khẩu là công cụ để bảo hộ nền sản xuất trong nước và khuyến khích xuất khẩu.

Nhằm đáp ứng tình hình kinh tế - xã hội mới của đất nước, Quốc hội đã chủ trương sửa đổi, bổ sung Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2005. Ngày 6/4/2016 luật thuế số 107/2016/QH13 ra đời, có hiệu lực 01/9/2016 sửa đổi, bổ sung nhóm các vấn đề khuyến khích phát triển và bảo hộ hợp lí sản xuất kinh doanh trong nước phù hợp định hướng phát triển của đảng, nhà nước và cam kết quốc tế đã ký kết.

+ Nhằm phát huy vai trò là công cụ bảo vệ môi trường kinh doanh, bảo vệ hàng hóa sản xuất trong nước trong điều kiện phải cắt giảm thuế nhập khẩu theo cam kết quốc tế mà việt nam mới ký kết, các nội dung về thuế áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu cần quy định thống nhất tại luật thuế xuất nhập khẩu đảm bảo sự nhất quán. Đồng thời, khi nâng một số quy định pháp lý từ pháp lệnh vào trong luật sẽ tạo sự rõ ràng, minh bạch trong quá trình hoàn thiện pháp luật Việt Nam, phù hợp với tinh thần Hiến pháp 2013 (Điều 70) . Luật thuế XK, thuế NK 2016 bổ sung các quy định về điều kiện, nguyên tắc và thời hạn áp dụng các biện pháp phòng vệ về thuế trên cơ sở kế thừa quy định tại 3 Pháp lệnh hiện hành. theo đo ghi nhận trong luật: tại Điều 12 quy định về thuế chống bán phá giá, Điều 13 thuế chống trợ cấp, Điều 14 thuế tự vệ và Điều 15 quy định về áp dụng thuế phòng vệ thương mại.

+ Khoản 7 và Khoản 9 Điều 16 đã điều chỉnh: Hàng hóa là nguyên liệu, vật tư nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu được điều chỉnh thành đối tượng miễn thuế; hàng tạm nhập tái xuất là đối tượng miễn thuế có điều kiện về vảo lãnh, đặt cọc để' khuyến khích sản xuất hàng xuất khẩu, đơn giản thủ tục hành chính, phù hợp với Điểm 22 thực hành khuyến nghị Phụ lục chuyên đề G Công ước Kyoto; cam kết với EU và TPP, theo đó hàng hóa tạm nhập - tái xuất, tạm xuất - tái nhập có thời hạn đều thuộc đối tượng miễn thuế.

+ Khoản 11 Điều 16 sửa đổi bổ sung quy định về việc miễn thuế hàng hóa tạo tài sản cố định của dự án ưu đãi đầu tư để thống nhất với các quy định của Luật Đầu tư số 67/2014/QH13 (Luật Đầu tư); bỏ quy định về miễn thuế đối với phương tiện vận chuyển đưa đón công nhân để khuyến khích sản xuất trong nước. Đồng thời quy định phương tiện vận tải chuyên dụng trong dây chuyền công nghệ được miễn thuế là loại sử dụng trực tiếp cho hoạt động sản xuất của dự án; miễn thuế đối với linh kiện, chi tiết, bộ phận rời, phụ tùng, nguyên liệu vật tư dùng để' chế' tạo thiết bị, máy móc hoặc để chế tạo linh kiện, chi tiết, bộ phận rời, phụ tùng của máy móc thiết bị của các dự án ưu đãi đầu tư nhằm giải quyết các vướng mắc, bất cập phát sinh trong thực tế, khuyến khích phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Luật sửa quy định về miễn thuế tạo tài sản cố định của dự án đầu tư bằng nguồn vốn ODA sang ưu đãi theo lĩnh vực và địa bàn đầu tư của các dự án được hưởng ưu đãi của Luật Đầu tư và các Luật chuyên ngành có liên quan để đảm bảo sự bình đẳng giữa các dự án đầu tư có cùng địa bàn, lĩnh vực nhưng sử dụng các nguồn vốn khác nhau; bỏ quy định về miễn thuế tạo tài sản cố định là trang thiết bị nhập khẩu lần đầu của dự án ưu đãi đầu tư vào một số lĩnh vực dịch vụ cho phù hợp với Luật Đầu tư.

+ Từ Khoản 12 đến Khoản 14 Điều 16, Luật có bổ sung quy định về miễn thuế nhập khẩu đối với phân bón, thuốc bảo vệ thực vật trong nước chưa sản xuất được cần thiết nhập khẩu theo quy định của cơ quan quản lí nhà nước có thẩm quyền ; sửa đổi bổ sung quy định về ưu đãi thuế nhập khẩu đối với hàng hóa là nguyên liệu, vật tư, linh kiện trong nước chưa sản xuất được nhập khẩu để sản xuất của dự án thuộc danh mục ngành, nghề đặc biệt ưu đãi đầu tư hoặc địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; đối với nguyên liệu, vật tư, linh kiện trong nước chưa sản xuất được để sản xuất, lắp ráp trang thiết bị y tế cần được ưu tiên nghiên cứu, chế tạo; Khoản 16 - 17 Điều 16 quy định về miễn thuế đối với nguyên liệu, phụ tùng, vật tư, thiết bị phục vụ đóng tàu và phục vụ in, đúc tiền...

Luật quy định rõ việc miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hoá nhập khẩu quy định tại khoản này không áp dụng đối với dự án đầu tư khai thác khoáng sản; dự án sản xuất sản phẩm có tổng giá trị tài nguyên, khoáng sản cộng với chi phí năng lượng chiếm từ 51% giá thành sản phẩm trở lên; dự án sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Bên cạnh đó, Luật cũng quy định miễn thuế đối với hàng hóa có trị giá tối thiểu hoặc có số tiền thuế phải nộp dưới mức tối thiểu; hàng hóa không nhằm mục đích thương mại với các trường hợp: hàng mẫu, ảnh, phim, mô hình thay thế cho hàng mẫu; ấn phẩm quảng cáo số lượng nhỏ... để tạo thuận lợi cho người khai hải quan và người nộp thuế.

Qua đó có thể nhận thấy, sửa đổi thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 2016 có vai trò và ý nghĩa quan trọng. Mở ra nhiều chính sách thuận lợi hơn cho doanh nghiệp cũng như các tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa xuất nhập khẩu. Đồng thời, giữ vững vai trò của thuế nhập khẩu là công cụ để bảo hộ nền sản xuất trong nước và khuyến khích xuất khẩu.

II- Thực tiễn thực hiện thuế xuất nhập khẩu hiện nay, bất cập và giải pháp.

Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, là quyền lợi và nghĩa vụ của mọi tổ chức, doanh nghiệp và công dân. Tuy nhiên tình trạng trốn thuế đang diễn ra phổ biến ở hầu hết các với các mức độ khác nhau, đặc biệt là tình trạng trốn thuế nhập khẩu. Việc gian lận thuế xảy ra ở tất cả các con đường nhập khẩu, từ đường bộ, đường biển, đường hàng không đến cả đường bưu điện tại hầu hết các cửa khẩu quốc tế, quốc gia với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi khó kiểm soát hết.

1) Thủ đoạn chủ yếu hiện nay để chủ thể nhập khẩu gian lận thuế nhập khẩu.

Từ 1/9/2016 tất cả các nguyên liệu, vật tư, linh kiện nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu để sản xuất hàng hóa xuất khẩu và hàng hóa kinh doanh tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập đều được miễn thuế. Quy định mới này sẽ tiết giảm chi phí hành chính, nhân lực cho cả cơ quan hải quan và DN nhưng lợi dụng chính sách mới của Nhà nước về thuế nhập khẩu, các thủ đoạn nhằm gian lận thuế vẫn diễn ra, điển hình như:

* Buôn lậu

Đây là hành vi buôn bán trái phép qua biên giới những loại hàng hoá cấm, không khai báo, tránh sự quản lý của hải quan và trốn nghĩa vụ thuế. Hàng nhập lậu chủ yếu là hàng tiêu dùng, nhu yếu phẩm...

* Lợi dụng quy định của pháp luật về miễn, giảm thuế nhập khẩu

- Theo quy định tại khoản 1 Điều 16 luật Thuế XNK hàng hóa nhập khẩu trong tiêu chuẩn hành lý miễn thuế của người nhập cảnh được miễn thuế. Lợi dụng quy định này của luật, chủ thể thuế nhập khẩu móc nối với nhân viên hải quan, phi công, tiếp viên, thủy thủ,... để buôn lậu hàng hóa như điện thoại, máy tính, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng,... theo đường phi mậu dịch qua các sân bay, cảng biển,... rồi chia lợi nhuận cho nhau.

Trên đường biển, các tàu biển nước ngoài vận chuyển hàng nội địa nhưng đưa lẫn nhiều hàng ngoại nhập lậu hoặc hàng khác chủng loại cho phép vào Việt Nam. Đối với đường hàng không, đường bưu điện, các đối tượng nhập lậu các mặt hàng có thuế suất cao dưới dạng quà biếu hoặc hàng "xách tay" để trốn thuế xuất nhập khẩu. Các đối tượng thay đổi bao bì, nhãn mác hàng hóa, thay đổi cấu kiện máy móc để hưởng thuế suất thấp hoặc gian lận khi ghi số khung, số máy, năm sản xuất xe ôtô để đưa ôtô cấm nhập khẩu vào Việt Nam.

Ví dụ: Thông tư 20 của Bộ Công thương quy định, để được phép nhập khẩu xe, DN cần phải có giấy ủy quyền của nhà sản xuất, giấy này phải được cơ quan ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài xác nhận. Các DN cho biết, để có được giấy này, còn khó hơn cả chuyện "leo lên giời". Chính vì vậy, để tồn tại, nhiều DN đã phải tìm cách lách luật.

Theo quy định, người Việt Nam định cư ở nước ngoài hồi hương được phép nhập khẩu 1 chiếc xe ôtô cá nhân đang sử dụng. Xe này được miễn thuế nhập khẩu, nhưng vẫn phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế giá trị gia tăng. Dựa trên quy định này, các DN nhập khẩu ô tô không chính hãng đã móc nối với các Việt kiều, làm thủ tục hồi hương, nhập tịch, để mang theo xe ô tô về Việt Nam. Tuy nhiên, nhập xe theo hình thức này, chiếc xe đó phải được đăng ký lưu hành ở quốc gia mà Việt kiều định cư ít nhất là 6 tháng và chạy một quãng đường tối thiểu là 10.000 km, tính đến thời điểm ô tô về đến cảng Việt Nam. Vì vậy DN thường mua xe mới 100%, sau đó thông qua các Việt kiều để đăng ký ở nước ngoài 6 tháng, chạy hoặc điều chỉnh công tơ mét cho đủ 10.000 km đúng quy định mới nhập về.

Nhập xe theo con đường này có khi phải mất tới nửa năm mới đưa được 1 chiếc xe về nước và phải trả chi phí cho các Việt kiều "giúp sức" số tiền không nhỏ, nhưng bù lại thì không phải có giấy ủy quyền chính hãng, được hưởng khoản miễn thuế nhập khẩu. Theo tính toán, nhập xe theo cách này, giá sẽ giảm được khoảng 1/3 so với xe chính hãng. Đến hết 2013, thì bị xiết chặt và giảm hẳn. Song vì lợi nhuận, các DN nhập xe không chính hãng lại nghĩ ra "thủ đoạn" mới là xe biếu tặng. Bắt đầu từ 2014, xe nhập theo con đường quà biếu, quà tặng của các tổ chức nước ngoài cho các DN Việt Nam tăng mạnh.

Bên cạnh đó, các đối tượng cũng lợi dụng chính sách miễn thuế tại các khu kinh tế thương mại cửa khẩu để buôn lậu hàng hóa vào nội địa với các hình thức rất tinh vi, khó lường.

- Theo quy định tại Khoản 6 Điều 16 thì hàng hóa nhập khẩu là nguyên liệu để gia công cho bên nước ngoài rồi xuất khẩu cũng nằm trong diện được miễn thuế. Lợi dụng quy định này, nhiều doanh nghiệp Việt Nam kết nối với cán bộ phòng xuất nhập khẩu nước ngoài lập nên một hợp đồng gia công giả nhằm nhập khẩu hàng hóa về Việt Nam nhưng không với mục đích để gia công rồi xuất khẩu, thuận lợi cho việc trốn thuế nhập khẩu.

- Giả mạo mục đích xuất khẩu, nhập khẩu để được hưởng ưu đãi thuế: Chứng từ thường hay được các chủ hàng giả mạo với mục trốn lậu thuế thường là các chứng từ nộp thuế hoặc các hồ sơ hải quan. Trong đó, các trường hợp phổ biến là trốn lậu thuế qua việc thực hiện chính sách ưu đãi đối với các dự án đầu tư; gian lận thông qua việc lợi dụng hình thức tạm nhập tái xuất và tạm xuất tái nhập...

Lợi dụng chính sách tạm nhập tái xuất, nhiều doanh nghiệp sát nhập hàng vào Việt Nam, sau đó lén đem ra tiêu thụ tại thị trường trong nước, nhằm trốn thuế nhập khẩu.

- Lợi dụng quy trình kê khai thuế để trốn thuế.

ví dụ: Năm 2016, Công ty TNHH MTV TM Trường Sơn (MST 5701786020, địa chỉ tại xã Hồng Thái Đông, thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh) đã NK nông sản từ Trung Quốc qua cửa khẩu Tân Thanh với tổng giá trị hàng hóa lên tới 249 tỷ đồng. Toàn bộ số hàng này hưởng thuế suất NK 0%, nhưng DN đã bán trực tiếp số hàng NK cho các cá nhân, hộ kinh doanh cá thể mà không có hợp đồng mua bán, thanh toán bằng tiền mặt, không có hóa đơn và không kê khai, nộp thuế (thuế GTGT, 5%) với chi cục thuế địa phương với số tiền thuế tương đương trên 12,4 tỷ đồng.

Xác minh việc đăng ký, làm các thủ tục NK nông sản và kê khai báo cáo thuế, cơ quan Hải quan nhận thấy, DN dùng chứng thư chữ ký số để khai báo hải quan, kê khai báo cáo thuế bằng phương pháp điện tử qua internet; sử dụng chữ ký được đóng bằng dấu khắc (không phải là chữ ký trực tiếp) để ghi giấy giới thiệu các cá nhân là nhân viên DN đến liên hệ, làm việc với cơ quan Hải quan, thuế, kiểm dịch thực vật nơi NK, kinh doanh hàng nông sản. Mà theo đại diện cơ quan Hải quan, hiện nay, theo quy trình việc kê khai, nộp thuế hiện nay là kê khai điện tử và hoàn toàn phụ thuộc vào sự trung thực, tự giác của DN nên rất khó phát hiện vi phạm.

- Theo quy định của pháp luật hàng hóa nhập khẩu để tạo tài sản cố định của dự án đầu tư vào địa bàn được ưu đãi về thuế nhập khẩu cũng thuộc trường hợp được miễn thuế nhập khẩu. Quy định này cũng bị người nộp thuế lợi dụng để trốn thuế.

ví dụ: doanh nghiệp vận tải đăng kí các danh mục hàng hóa là phương tiện vận tải chuyên dùng trong dây chuyền công nghệ sử dụng trực tiếp cho hoạt động sản xuất của dự án nhưng lại sử dụng các phương tiện chuyên dùng (hàng nhập khẩu miễn thuế) để làm dịch vụ vận tải phục vụ cho các doanh nghiệp khác ngoài địa bàn dự án.

* Lợi dụng các quy định pháp luật về các trường hợp được áp dụng mức thuế suất thấp

- Gian lận giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) để hướng để hưởng thuế suất ưu đãi.

Khi tham gia các khu vực mậu dịch tự do, các doanh nghiệp được hưởng mức thuế suất ưu đãi theo các thỏa thuận thương mại đã được kí kết. Đây chính là điều kiện để những loại hàng hóa gian lận C/O trong khu vực gia tăng. Thực tiễn cho thấy thủ thuật gian lận được thể hiện dưới nhiều hình thức. Một số doanh nghiệp sử dụng thủ thuật sửa chữa các chứng từ, hóa đơn và bẳng kê nộp cho cơ quan hải quan. Nếu bị phát hiện, doanh nghiệp sẽ tiếp tục sủa đổi, thay thế hoặc bổ sung những chứng từ đã sửa trung gian nhàm thay đổi xuất xứ, nguồn gốc hàng hóa theo nước quá cảnh nhằm tránh những quy định hạn chế về hạn ngạch và được hưởng các ưu đãi.

Nhiều doanh nghiệp nhập khẩu còn sử dụng hàng hóa xuất xứ từ hai nước khác nhau để lẫn vào nhau nhằm giấu xuất xứ thực của hàng hóa khi làm thủ tục nhập khẩu hoặc có những doanh nghiệp tự tạo mẫu giấy chứng nhận giả giống ý hệt C/O thật, thậm chí còn giả mạo chữ kí của cán bộ có thẩm quyền.

- Gian lận hoá đơn, khai giảm phụ tùng hoặc nhập xe lỗi... là "chiêu" một số doanh nghiệp nhập khẩu xe áp dụng.

+ Gian lận hóa đơn: Đơn vị nhập khẩu có thể mua xe từ đại lý nước thứ ba nhưng tại cửa khẩu không khai đủ chi tiết, phụ kiện đi kèm để giá khai báo hải quan thấp. Chính vì thế, các xe này có thể "full option" (đầy đủ phụ kiện) nhưng giá bán tới tay khách hàng thấp hơn giá bán xe chính hãng do "ăn bớt" được một phần thuế (thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế nhập khẩu...). Doanh nghiệp có thể "chót lọt" bởi một số dòng xe mới xuất hiện mà cơ quan đăng kiểm chưa thể kiểm định được. "Khi cơ quan hải quan phát hiện gian lận thì sẽ phải tổ chức truy thu. Tuy nhiên, lực lượng hải quan có thể gặp phải vấn đề như DN nhập khẩu đã đóng cửa hoặc khai báo phá sản. Cũng vì xe đã được bán, được lưu hành nên việc truy hồi, truy thu thuế sẽ rất khó và lâu", vị này nói.

+ Khai giảm phụ tùng hoặc nhập xe lỗi: Theo tiết lộ của một nhân vật "có số má" trong làng nhập khẩu xe, để hạ giá bán xe, một số DN nhỏ thường mua từ một nước thứ ba (nhập khẩu song song). Cụ thể, DN A này lập ra công ty B ở nước thứ ba, công ty B này sẽ mua xe của đại lý nước sở tại, sau đó bán xe cho công ty A để chuyển về Việt Nam với giá ghi trong hóa đơn thấp hơn giá thực tế để giảm thuế, qua đó sẽ giảm được giá bán xe. Ngoài ra, một "chiêu" giảm giá xe khác là biến xe cũ thành xe mới. Những xe này có thể được nhập khẩu giá rẻ do lỗi như bị mưa đá, mưa axit, bị ngập lụt..., đã được bảo hiểm nước sở tại đền bù và không được phép lưu hành tại đây. Các đại lý sẽ bán thanh lý những xe này với giá rất rẻ, có khi chỉ tương đương 50% giá gốc. Khi nhập khẩu về, các xe này sẽ được sửa chữa, làm mới và bán cho khách hàng với mức giá xe mới.

+ Khai sai xuất xứ hàng hóa nhập khẩu: Lợi dụng việc áp dụng thuế suất ưu đãi hoặc thuế suất ưu đãi đặc biệt đối với các hàng hóa có xuất xứ từ các nước, vùng lãnh thổ khác nhau, các chủ hàng hóa cố tình khai sai xuất xứ hàng hóa nhập khẩu và làm các giấy chứng nhận xuất xứ giả để được hưởng các mức thuế suất ưu đãi, ưu đãi đặc biệt.

+ Khai sai chủng loại hàng hoá, thiếu số lượng: Lợi dụng sự thông thoáng về thủ tục hải quan cũng như nguồn lực có hạn của cơ quan hải quan, nhiều chủ hàng đã thực hiện hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu nhưng không khai báo đầy đủ các mặt hàng hoặc khai sai tên hàng. Hành vi tự sửa tên hàng hóa để áp dụng mã số thuế có thuế suất thấp hơn hoặc bằng 0%, bằng thủ đoạn như vậy doanh nghiệp sẽ nhập khẩu hàng hóa về Việt Nam mà có thể trốn hoàn toàn thuế nhập khẩu.

Người nộp thuế còn trốn lậu thuế bằng thủ đoạn tháo rời hàng nguyên chiếc thành linh kiện hoặc nguyên liệu nhập khẩu. Lợi dụng chính sách thuế hiện hành thuế suất đối với linh kiện hoặc nguyên liệu nhập khẩu thấp hơn hàng nguyên chiếc nhập khẩu do vậy thủ đoạn này được thực hiện bằng cách lập nhiều công ty khác nhau hoặc móc nối giữa các công ty với nhau và mỗi công ty nhập khẩu một bộ phận cấu thành của hàng nguyên chiếc về các cửa khẩu khác nhau trong các thời điểm khác nhau để tránh sự kiểm soát của cơ quan hải quan..

Ngoài ra thủ đoạn nữa cũng thường được áp dụng đó là khai báo gian dối về số lượng hàng hóa thực tế trên hợp đồng thương mại hoặc khai báo gian dối về tên hàng hóa nhập khẩu.

- Giá khai báo thấp hơn giá mua thực tế nhằm trốn thuế.

Các đơn vị lắp ráp ô tô Việt Nam phản ánh, hiện một số nhà cung cấp xe nguyên chiếc nhập khẩu từ Trung Quốc đều khai báo hải quan với đơn giá nhập khẩu thấp hơn rất nhiều so với thực tế, trong đó có các dòng xe của hãng ChengLong, DongFeng, SiNoTruck... Cụ thể, loại xe Ben Chassis Howo 8X4 có tờ khai nhập khẩu ngày 17-4 đến ngày 28-6-2016, giá doanh nghiệp khai báo là 21.865 USD/chiếc (hơn 480 triệu đồng) nhưng giá thực tế là 40.900 USD/chiếc (gần 900 triệu đồng), mức chênh lệch giữa giá thực tế và giá khai báo là hơn 19.000 USD (hơn 400 triệu đồng). Cũng là dòng xe Howo như trên, tại một tờ khai hải quan vào ngày 31-3-2016, xe này được khai báo 24.740 USD/chiếc (khoảng 544 triệu đồng) nhưng giá trị thực tế là 40.900 USD (gần 900 triệu đồng), mức chênh lệch 16.160 USD (hơn 355 triệu đồng).

VAMI đánh giá, với mức khai báo thấp như trên, nếu theo mẫu tờ khai vào tháng 6-2016, mỗi xe nhập khẩu về Việt Nam, ngân sách Nhà nước thất thu khoảng 4.759 USD (tương ứng 104 triệu đồng/chiếc). Theo VAMI, việc khai báo giá trị thấp khiến Nhà nước thất thu thuế nhập khẩu và thuế giá trị gia tăng. Quan trọng hơn điều này khiến các doanh nghiệp cơ khí đã đầu tư để nội địa hóa gặp nhiều khó khăn. Các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp có thể phải đóng cửa, ngừng sản xuất khiến giá xe sản xuất, lắp ráp trong nước không cạnh tranh được với xe nhập khẩu.

* Gian lận thuế qua trị giá tính thuế.

- Gian lận trong giá tính thuế: Các hành vi gian lận thường được thực hiện dưới các hình thức sau:

- Khai thấp trị giá đối với lô hàng nhập "thử", tức nhập để thăm dò thái độ của cơ quan hải quan sau đó nhập khẩu ồ ạt liên tục trong một khoảng thời gian ngắn theo mức giá thấp đã khai báo trước đó và khi cơ quan hải quan chưa kịp xác minh, xử lý, tiến hành thủ tục giải thể doanh nghiệp hoặc bỏ trốn khỏi địa chỉ đăng ký kinh doanh.

- Khai tăng trị giá tính thuế so với trị giá thực tế của hàng hoá nhập khẩu để tăng vốn đầu tư và chuyển "lậu" lợi nhuận ra nước ngoài, hình thức này thường được thực hiện bởi các doanh nghiệp nhập khẩu hàng hoá dưới hình thức tiếp nhận đầu tư từ nước ngoài như các Công ty đa quốc gia, Công ty mẹ - con... Ngoài ra một số doanh nghiệp Nhà nước hoặc doanh nghiệp nhập khẩu là đầu mối cung cấp cho các doanh nghiệp Nhà nước cũng dùng thủ đoạn này để rút tiền từ ngân sách Nhà nước hoặc trốn thuế thu nhập doanh nghiệp. Hàng nhập khẩu thường là những mặt hàng có thuế suất nhập khẩu thấp, hoặc được miễn thuế nhập khẩu như máy móc, thiết bị, hoặc nguyên liệu sản xuất hàng xuất khẩu....

- Lợi dụng cơ chế tự kê khai, tự tính thuế trong quá trình thông quan, nhiều doanh nghiệp đã thực hiện hành vi mô tả sai hàng hoá trên tờ khai Hải quan, đưa hàng hoá từ mã số có thuế suất cao về mã số có thuế suất thấp để gian lận trốn thuế. So với các hình thức gian lận trên thì hình thức này ít phổ biến hơn, chỉ tập trung ở một số mặt hàng có hàm lượng công nghệ cao, tính chất lý hoá phức tạp khó nhận biết bằng mắt thường.

- Nâng chi phí đầu vào và ép giá đầu ra: Với nhóm gia công hàng hóa xuất khẩu, vận dụng cả hai hình thức nâng chi phí đầu vào và ép giá đầu ra. Vì nguyên liệu do công ty nhập khẩu vào trong nước có thể được nâng giá, trong khi công ty mẹ ở nước ngoài lại bao tiêu đầu ra, rất khó kiểm soát chi phí gia công ghi trong hợp đồng.

Thực tế trong những năm gần đây khi Nhà nước áp dụng chính sách thuế suất nhập khẩu linh kiện ô tô thấp thì việc lợi dụng chính sách này để chuyển giá đã diễn ra khá phổ biến, như khai tăng giá trị của linh kiện phụ tùng đầu vào bằng hoặc cao hơn giá trị của sản phẩm hoàn chỉnh nhập khẩu kinh doanh hoặc nhập khẩu bộ linh kiện không đồng bộ, thiếu một vài chi tiết, gây khó khăn cho cơ quan hải quan trong việc xác định trị giá tính thuế hoặc lợi dụng quy định về hàng khuyến mại, hàng bảo hành để gian lận thuế.

* Lợi dụng các quy định của pháp luật về hình thức ưu đãi tín dụng thuế

Thực tế hiện nay đã xảy ra rất nhiều trường hợp lợi dụng quy định của pháp luật về hình thức ưu đãi tín dụng thuế gây thất thu thuế cho ngân sách nhà nước mà cụ thể là lợi dụng chính sách ân hạn (trả chậm) thuế để gian lận thuế. Một số doanh nghiệp đã có hẳn "quy trình", thủ đoạn để lách luật qua mặt cơ quan quản lí. Các doanh nghiệp "ma" được thành lập để nhập khẩu hàng hóa, đến hạn nộp thuế doanh nghiệp cố tình không thanh toán, thậm chí bỏ trốn khỏi địa bàn kinh doanh để trốn thuế.

2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chống gian lận thuế nhập khẩu ở Việt Nam hiện nay

- Cần hoàn thiện hệ thống pháp luật tinh gọn, có tính dài hạn nhằm tạo sự đảm bảo cho các DN về môi trường kinh doanh ổn định, lành mạnh. Đồng thời, các quy định của pháp luật phải thể hiện tầm nhìn, đón trước những hành vi vi phạm của DN để có những chế tài mạnh giám sát và xử lý.

.

Với việc lợi dụng cơ chế tự kê khai, tự tính thuế nhiều doanh nghiệp đã tiến hành khai báo trị giá hàng hoá rất thấp so với thực tế hoặc mô tả sai hàng hoá nhằm mục đích trốn và tránh các khoản thuế phải nộp. Để khắc phục được tình trạng này cần phải có sự tham gia hỗ trợ đắc lực của hệ thống các cơ quan thuế, hệ thống Ngân hàng, hệ thống cơ quan Công an...Bởi sự hợp tác của các cơ quan này một mặt góp phần ngăn chặn kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế, một mặt đảm bảo tính đồng bộ trong việc ban hành cũng như triển khai thực hiện các văn bản pháp luật. Vấn đề là ở chỗ không chỉ ban hành để có các văn bản pháp luật mà điều quan trọng và đáng quan tâm hơn cả là hiệu quả của việc triển khai thực hiện các văn bản pháp luật đó?

Các cơ quan chức năng của Nhà nước như thanh tra, điều tra, kiểm toán cần phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế trong công tác quản lý thu thuế, xử lý vi phạm pháp luật về thuế. Hiện nay, mặc dù ngành Thuế đã có nhiều biện pháp trong công tác quản lý hóa đơn bán hàng thông qua việc áp dụng công nghệ mã vạch 2 chiều hay hỗ trợ phần mềm kê khai thuế cho các DN nhưng ngành Thuế cần có sự hỗ trợ và phối hợp nhiều hơn với các cơ quan chức năng liên quan để hạn chế đến mức thấp nhất hành vi trốn thuế, gian lận thuế ngày càng tinh vi của các DN.

- Tăng cường phối kết hợp giữa các bộ phận nghiệp vụ: Giá - Kiểm tra sau thông quan - Điều tra chống buôn lậu.

Hiện nay các văn bản hướng dẫn quy trình quản lý giá đã đề cập đến công tác phối hợp giữa bộ phận làm công tác giá và bộ phận kiểm tra sau thông quan, đó là khi có những lô hàng nghi vấn mà bộ phận giá tham vấn chưa đủ căn cứ để bác bỏ giá khai báo của doanh nghiệp thì chuyển cho bộ phận kiểm tra sau thông quan xác minh làm rõ, nhưng bộ phận kiểm tra sau thông quan cũng chỉ kiểm tra hồ sơ và thêm động thái xác minh chứng từ thanh toán quan ngân hàng và rồi hầu như mọi việc lại có vẻ an bài.

Để công tác quản lý giá đạt được kết quả cao hơn, phải xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa ba bộ phận: Giá - Kiểm tra sau thông quan - Điều tra chống buôn lậu trên các mặt: thông tin; tác nghiệp; và biện pháp xử lý... Cụ thể bộ phận giá phải đưa ra được những thông tin xác thực nhất về đối tượng và hành vi gian lận thuế qua trị giá bằng việc tích cực tìm kiếm thông tin, chủ động tham khảo thông tin từ bộ phận điều tra chống buôn lậu để thực hiện có hiệu quả việc bác bỏ trị giá khai báo của doanh nghiệp khi có nghi ngờ. Đối với bộ phận kiểm tra sau thông quan, chủ động các kế hoạch kiểm tra doanh nghiệp khi có thông tin từ bộ phận giá chuyển sang, trong quá trình kiểm tra nếu phát hiện thấy dấu hiệu phức tạp cần điều tra kỹ thì phối hợp với bộ phận điều tra chống buôn lậu để đảm bảo định hướng "tuân thủ pháp luật tự nguyện" của doanh nghiệp. Đồng thời những kết quả phân tích, đánh giá từ hệ thống kiểm tra sau thông quan sẽ định hướng cho hoạt động của lực lượng kiểm soát.

- Xây dựng và kiện toàn lại hệ thống tổ chức cán bộ thực hiện quản lý, kiểm tra giá tính thuế

Để thực hiện tốt yêu cầu hiện đại hoá Hải quan, đòi hỏi phải có một lực lượng cán bộ công chức tinh thông nghiệp vụ chuyên môn, ngoại ngữ, tin học và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp. Theo đó, nên kiện toàn lại hệ thống tổ chức cán bộ làm công tác giá theo hướng:

+ Tại cấp Chi cục Hải quan cửa khẩu: phải có cán bộ giá chuyên trách, không kiêm nhiệm, tuỳ theo đặc điểm, tính chất, mức độ của từng Chi cục để bố trí số lượng công chức làm công tác giá cho phù hợp; Tại cấp Cục: Thành lập và hoàn thiện được mô hình tổ chức phòng giá, phải tăng cường các cán bộ làm công tác giá chuyên sâu, đảm bảo tuân thủ nguyên tắc không để cán bộ kiêm nhiệm làm công tác giá.

+ Việc bố trí cán bộ phải dựa trên kiến thức chuyên môn được đào tạo, ưu tiên các cán bộ có kinh nghiệm thực tế về công tác giá, cán bộ có kiến thức về thương phẩm học, không bố trí các cán bộ chưa qua đào tạo chuyên môn vào bộ phận giá; Việc luân chuyển phải tính đến yếu tố chuyên sâu, chỉ luân chuyển cán bộ trong bộ phận giá với nhau, không điều chuyển làm công tác khác.

+ Tiếp tục thực hiện đào tạo nâng cao trình độ nghiệp vụ cho các cán bộ làm công tác giá với các chuyên đề thiết thực, gắn liền với thực tiễn, tập trung đào tạo kỹ năng về tham vấn giá, kỹ năng bác bỏ trị giá khai báo của doanh nghiệp.

- Đẩy mạnh xây dựng hệ thống quản lý rủi ro trên cơ sở không ngừng hoàn thiện hệ thống thông tin doanh nghiệp.

Việc xây dựng hệ thống quản lý rủi ro phải dựa trên việc tổ chức đánh giá, phân tích những nhóm hàng mặt hàng đặc thù có nguy cơ gian lận trị giá cao theo các tiêu chí: thuế suất cao, trị giá lớn, mặt hàng nhạy cảm như ôtô, xe máy, hàng điện tử, điện lạnh, cơ khí, rượu, mỹ phẩm...; kết hợp với việc đánh giá, phân tích những nhóm hàng mặt hàng nhập khẩu có xuất xứ từ những nước, khối nước có nguy cơ gian lận thương mại cao như hàng nhập khẩu có xuất xứ từ Trung quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Thái lan, Singapore...để lựa chọn mặt hàng, nhóm hàng quản lý rủi ro, hạn chế gian lận thuế qua trị giá tính thuế. Tất nhiên hệ thống quản lý rủi ro chỉ thực sự phát huy tối đa hiệu quả trên cơ sở có một hệ thống thông tin doanh nghiệp hoàn hảo.

- Nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật.

Tăng cường giáo dục đào tạo, phát triển các giá trị văn hóa kinh doanh cho tất cả các chủ thể kinh doanh ở mọi thành phần kinh tế. Cần quy định các hành vi mang tính chuẩn tắc, tuân thủ quy định của pháp luật như là một giá trị chung của toàn xã hội, trong đó đặc biệt là những người quản lý và điều hành DN, cán bộ quản lý nhà nước.

Xử lý nghiêm hành vi giúp đỡ DN thực hiện các hành vi trốn thuế, gian lận thuế của một số cán bộ quản lý nhà nước.

KẾT LUẬN

Trong điều kiện Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu hơn với nền kinh tế thế giới, hoạt động thương mại song phương và đa phương giữa nước ta với các nước sẽ diễn ra sôi động hơn thì tội phạm và các vi phạm trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, trong đó có các hành vi trốn thuế sẽ ngày càng phức tạp, khó kiểm soát hơn. Tội phạm trốn lậu thuế sẽ ngày càng tinh vi, ngoài các thủ đoạn thông thường thì có sự liên kết, móc nối giữa các đối tượng trong nước với nước ngoài hình thành tổ chức tội phạm xuyên quốc gia. Do vậy, các cơ quan chức năng cần thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật cũng như các chính sách về thuế trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, phát hiện kịp thời các sơ hở, thiếu sót trong các văn bản pháp quy để chấn chỉnh, đồng thời chủ động phát hiện vi phạm, tội phạm trốn thuế xuất nhập khẩu, điều tra, xử lý nghiêm minh các cơ quan, doanh nghiệp, cá nhân vi phạm, thu hồi tiền thuế cho Nhà nước, bảo đảm phát triển lành mạnh kinh tế.

Từ viết tắt:

doanh nghiệp: DN

Thuế xuất khẩu: Thuế XK

Thuế nhập khẩu: NK

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1) Giáo trình Luật Thuế Việt Nam - Trường đại học Luật Hà Nội, Nxb CAND, Hà Nội 2011.

2) Kiều Dương, Pháp luật Việt Nam về Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, Luận văn tốt nghiệp.

3) Lê Minh Giang, Thực tiễn áp dụng Luật Thuế nhập khẩu ở Việt Nam, khóa luận tốt nghiệp.

4) Nguyễn Thị Bích Ngọc, Chế độ ưu đãi thuế nhập khẩu thực trạng và hướng hoàn thiện, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội 2012.

5) Dương Kim Lan, Chính sách pháp luật về thuế nhập khẩu đối với mặt hàng xe otô ở Việt Nam hiện nay, Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội 2012.

6) Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 2016.

Quốc hội quy định các thứ thuế.

Theo Tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 168 (6/2016).

Theo Tổng cục Hải quan, từ năm 2014 đến 6 tháng đầu năm 2016, tổng cộng có cả ngàn giấy phép nhập khẩu xe ô tô dưới dạng quà tặng, quà biếu đã được cấp cho nhiều đơn vị, DN trong nước, mà chủ yếu là xe sang, siêu sang đắt tiền.

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1, số tháng 3/2017