A. Đặt vấn đề
Nguyễn Tuân là một cây bút tài hoa uyên bác, cá tính độc đáo, "một người nghệ sĩ suốt đời đi tìm kiếm cái đẹp" đồng thơi là một trí thức giàu lòng yêu nước và tinh thần dân tộc.

Hình tượng xuyên suốt trước và sau cách mạng của Nguyễn Tuân luôn là người nghệ sĩ tài hoa. Điều đó được biểu hiện rõ qua hình tượng Huấn Cao trong tác phẩm "chữ người tử tù" sáng tác năm 1938 và ông lái đò trong tác phẩm "người lái đò sông Đà" sáng tác năm 1960.

Hai hình tượng vừa có nét chung thống nhất lại vừa cho thấy sự chuyển hướng quan trọng trong quan niệm thẩm mĩ và phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân trước và sau cách mạng.

B. Giải quyết vấn đề

I. Khái quát

"Chữ người tử tù" sáng tác năm 1938 in trong tập "vang bóng một thời" xuất bản năm 1960 là tác phẩm xuất sắc nhất của Nguyễn Tuân trước cách mạng. Ngợi ca cái đẹp của một thời vàng son đã qua và những con người nay chỉ còn vang bóng. Hình tượng nhân vật trung tâm của tác phẩm là Huấn Cao - một người nghệ sĩ tài hoa tuyệt đích vừa có khí phách lại vừa có thiên lương.

"Người lái đò sông Đà" sáng tác năm 1960 trích trong tập "tuỳ bút sông Đà" - kết quả của chuyến đi thực tế gian khổ mà hào hứng đến với Tây Bắc xa xôi để tìm kiếm "chất vàng" trong thiên nhiên "thứ vàng mười đã qua thử lửa" trong tâm hồn con người Tây Bắc. Ông lái đò là hình tượng nghệ thuật trung tâm của tác phẩm cho thấy sự chuyển hướng quan trọng trong phong cách nghệ thuật và quan niệm về con người của nhà văn.

II. Phân tích

1. Phân tích hình tượng Huấn Cao

• Nhận xét:
Là kiểu nhân vật xuất chúng, phi thường hiếm hoi.

Tiêu biểu cho quan niệm về con người và phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân trước cách mạng.

1.1 - Là người nghệ sĩ tài hoa tuyệt đích (viết chữ, cầm quân đánh giặc, phá khoá... phân tích thêm tham khảo SGK.)

1.2 - Là anh hùng khí phách hiên ngang.
Phân tích thái độ của Huấn Cao lúc nhập lao và lúc ở trong lao

1.3 - Là con người có thiên lương trong sáng

2. Phân tích hình tượng ông lái đò

• Nhận xét:
Là người lái đò bình thường.
Cho thấy sự chuyển hướng về quan niệm con người của Nguyễn Tuân

2.1 - Am hiểu sâu sắc tường tận về dòng sông

2.2 - Có tài hoa trí dũng song toàn
Phân tích cảnh ba lần vượt thác qua ba lần vượt "trùm vi thạch trận"

Khái niệm về "trùm vi thạch trận": Những vòng vây của thế trận đá trên dòng sông Đà

2.3 - Có phong thái ung dung, bình thản.

3. So sánh
3.1 - Giống
Qua đó ta thấy được sự thống nhất trong phong cách nghệ thuật và quan niệm về vẻ đẹp con người của Nguyễn Tuân.

- Luôn nhìn con người ở phương diện tài hoa, nghệ sĩ (Huấn Cao và ông lái đò đều là những nghệ sĩ tài hoa tuyệt đích. Huấn Cao có tài viết chữ như rồng bay phượng múa có một không hai - ông lái đò có tài chèo ghềnh vượt thác với tay lái ra hoa.)

- Cho thấy cá tính vô cùng độc đáo của Nguyễn Tuân ( Chỉ có cảm hứng với những gì gây ấn tượng mạnh mẽ mãnh liệt. Cho thấy quan niệm về cái đẹp, cái đẹp phải là những hình tượng đập mạnh vào giác quan người nghệ sĩ, gây càm hứng đặc biệt và mạnh mẽ cho nhà văn.)

- Cho thấy tài năng bậc thầy về nghệ thuật ngôn từ phong phú, tinh tế, sáng tạo, đẹp tuyệt mĩ, giàu giá trị tạo hình và biểu cảm. (Sử dụng dày đặc biện pháp tu từ: đối lập tương phản, nhân hoá, so sánh, liên tưởng...)

- Vận dụng những tri thức liên ngành vào khám phá đối tượng. ("Chữ người tử tù" có nghệ thuật thư pháp, hệ thốn ngôn ngữ Hán Việt, hội hoạ. "Người lái đò sông Đà" sử dụng vô cùng phong phú tri thức về lịch sử, địa lí, quân sự, điện ảnh, thể thao, hội hoạ, thi ca.)

- Đều là hai hình tượng trung tâm cho thấy quan niệm của Nguyễn Tuân về mẫu nhân vật lí tưởng có sự thống nhất, hài hoà giữa tài - tâm, đẹp - thiện.

3.2 - Khác
a - Nội dung

Huấn Cao:
Quan niệm trước cách mạng, tìm kiếm cái đẹp trong quá khứ trong một thời vang bóng và ở những con người thuộc về thời đã qua.

Gắn cái đẹp với những con người có tính chất phi thường, xuất chúng

Nguyên nhân: xuất phát từ chữ "ngông" trong văn Nguyễn Tuân trước cách mạnh gắn liền với phản ứng của nhà văn trước thời cuộc - không chấp nhận chế độ hiện hành. Cố tình đặt mình lên trên và ra ngoài cái xã hội tàn bạo đương thời.

Ông lái đò:
Quan niệm sau cách mạng, hướng ngòi bút của mình vào cuộc sống thực tại của nhân dân đất nước.

Tìm kiếm cái đẹp và phẩm chất tài hoa nghệ sĩ ở những người dân lao động bình thường giữa cuộc sống đời thường.

Ngợi ca chủ nghĩa anh hùng trong lao động sản xuất qua hình tượng ông lái đò.

Nguyên nhân: Sau cách mạnh, Nguyễn Tuân đã tìm thấy hướng đi, sự hoa hợp với cuộc sống mới của đất nước. Cái "ngông" giảm đi phần cực đoan để chỉ giữ lại vẻ đẹp độc đáo, riêng biệt. Quan niệm về cái đẹp có sự thay đổi từ "nghệ thuật vị nghệ thuật" sang "nghệ thuật vị nhân sinh". Nhà văn gắn cái đẹp với người dân lao động và cuộc sống mới đang hồi sinh trên đất nước.

b - Nghệ thuật

Huấn Cao:

Được đặt trong cái đẹp, thiên lương cao cả đối lập với cái xấu xa, thấp hèn làm nổi bật tính chất phi thường

Sự kết hợp giữa ngôn ngữ hiện đại và cổ điển đồng thời sử dụng một hệ thống dày đặc ngôn ngữ Hán Việt mang lại màu sắc cổ kính cho cảnh tượng và vẻ đẹp cổ điển cho hình tượng

Bút pháp: Chủ yếu là lãng mạn

Ông lái đò:
Đặt vào giữa cuộc sống thường, sự đối lập với thiên nhiên: Dòng sông Đà hùng vĩ, hung bạo làm nổi bật cái chất nghệ sĩ anh hùng của ông lái đò

Ngôn ngữ chủ yếu mang màu sắc hiện đại, tinh tế có hồn, sống động và giàu biểu cảm

Bút pháp có sự kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn

C. Kết thúc vấn đề (kết bài - tự viết)