Chuyện kể rằng tại thôn Phú Nhuận, Tổng An Mỹ, huyện An Xuyên, tỉnh An Giang (nay là ấp Tân Hòa, xã Tân Nhuận Đông, Châu Thành, Đồng Tháp) có ông Phạm Văn Cần. Nhờ có uy tín trong vùng, nên ông được trọng vọng, cử làm Hương cả, dân quen gọi là Hương cả Cần.

Vợ chồng Hương cả Cần chỉ sinh được duy nhất người con gái, đó là cô Hai Hiên.

Càng lớn, cô Hai Hiên càng xinh đẹp, cộng với tính tình nết na thùy mị, nhân từ nên được người dân xa gần cảm mến. Năm 18 tuổi, cô Hai Hiên nức danh tài sắc, chẳng khác tiên nữ giáng trần. Biết bao trai tráng con nhà danh gia, thế phiệt mang trầu cau dạm hỏi nhưng đều bị cô từ chối.

Thuở ấy, tại Nha Mân có con rạch xuyên qua lộ số 8 (Quốc lộ 80 ngày nay). Chưa có cầu nên muốn qua bên kia bờ, người ta phải đi đò.

Vào một buổi chiều (25/8 âm lịch), trong lúc đang ngồi chơi trên bờ sông Nha Mân, bỗng cô Hai nghe tiếng gọi đò. Người đưa đò đi vắng. Bên kia bờ, tiếng bà lão gọi hối hả như cần kíp một chuyện gì. Động lòng, cô Hai Hiên nhanh nhảu nhảy xuống chèo đò sang sông rước bà lão. Chẳng ngờ, khi ra đến giữa sông, nước chảy xiết, cô Hai Hiên luýnh quýnh, sút tay chèo rồi té nhào xuống sông.

Nghe tiếng tri hô, cha cô tức tốc chạy ra, nhảy ùm xuống lặn hụp mò tìm con. Đến khi vớt được Hai Hiên lên, dù người còn hơi ấm nhưng cô đã nhắm mắt xuôi tay.

Đau lòng trước cái chết của cô con gái, Hương cả Cần oán trách trời Phật sao chẳng che chở, để cho vợ chồng ông mất đi người con gái mà họ yêu quý nhất trên đời. Trong tâm trạng đau đớn tột cùng, nhìn lên bàn thờ giữa nhà, thấy bức tượng Quan Thánh Đế Quân (Quan Công), Hương cả Cần nói: "Con tôi chết thì không thờ ông nữa". Dứt lời, ông cầm lấy tượng Quan Công để lên thi hài cô Hai Hiên rồi tẩm liệm luôn trong quan tài với ý nghĩ là Quan Công sẽ phân giải khi Diêm Vương phán xét.

Ba ngày sau đám tang cô Hai Hiên, điều quái dị bắt đầu hiển hiện. Người ta thấy cô Hai Hiên ngồi trên chiếc xe ngựa đi từ hướng Sa Đéc về. Tới nhà, cô Hai Hiên bước xuống, bảo người chạy xe vào nói cha cô trả tiền xe rồi cô sẽ vô sau. Anh đánh xe đâu biết cô Hai đã chết, hiện hồn về nên nhanh chân vào nhà.

Hương cả Cần nghe chuyện anh đánh xe kể lại xong, giận dữ: "Anh đùa hay sao, con gái tôi đã chết 3 ngày nay. Anh muốn giỡn mặt với tôi hả".

Anh đánh xe nhìn vào nhà thấy bàn thờ nhang khói còn nghi ngút, chẳng biết sao nên ngơ ngác bước trở ra thì vẫn thấy cô gái xinh đẹp như tiên còn đứng chống tay trên vành xe. Trong khi đó, Hương cả Cần cũng bước ra thì chẳng thấy ai ngoài anh đánh xe và chiếc xe ngựa. Anh đánh xe cố làm tỉnh bước lại nơi cô gái đang đứng, nói: "Ông Cả nói con gái ông đã chết rồi, vậy cô là ai, hãy trả tiền để tôi còn đi chở khách".

Để chứng minh mình chỉ là oan hồn, cô Hai Hiên bảo anh đánh xe quay trở vào nhà, nói với cha cô đốt ba cây nhang, rồi cô sẽ thổi tắt ngay để mà xem. Anh đánh xe bước trở vô nhà, nói với ông cả Cần lời mà cô Hai Hiên chỉ bảo.

Ba cây nhang vừa cắm lên bàn thờ, đang cháy đỏ bỗng tắt một lượt. Hương cả Cần và anh lái xe tái mặt. Sau đó ông Hương cả bằng lòng lấy tiền trả cho anh đánh xe. Khi anh đánh xe quay ra thì cô Hai Hiên đã mất dạng. Anh đánh xe quất ngựa đi mà chẳng dám ngó lại.

Người dân cố cựu ở Nha Mân đồn rằng xưa kia, họ vẫn thỉnh thoảng thấy cô Hai Hiên hiện hình, đi tới lui khu vực bờ sông Nha Mân.

Một lần, cô Hai Hiên đi chợ qua Ngã ba Vĩnh Long - Cần Thơ, bị một tên lính mã tà buông lời trêu chọc, cô tức giận rồi biến mất. Người lính ấy về nhà nằm ngã lăn ra mê sảng suốt mấy ngày.

Nghe theo lời bày chỉ, vợ của anh lính phải may một bộ đồ mới (đồ âm phủ), đem tới nhà Hương cả Cần, xin được cô Hai Hiên xá tội, không được tái phạm về sau. Lời van vừa dứt, cả vợ chồng Hương cả Cần và vợ người lính nghe trong phòng cô Hai Hiên có tiếng cười trong trẻo, khiến ai cũng sởn tóc gáy.

Dân Nha Mân giải thích sở dĩ cô Hai Hiên linh thiêng là do trước khi chết, cô vẫn còn trinh trắng, hai nữa là có tượng Quan Thánh đi cùng với cô nhằm giờ thiêng.

Có một câu chuyện khác được xem là "linh thiêng" được truyền tụng và rất nhiều người dân Nha Mân biết đến. Đó là một hôm có đoàn ghe bầu từ Huế vào đậu tại sông Nha Mân bán quế và húng rổ. Bán xong, đoàn ghe nhổ neo về xứ thì có một cô gái xinh đẹp xin được quá giang ra Huế. Hầu hết đều lắc đầu vì cho rằng phụ nữ bước xuống ghe là xui xẻo. Duy chỉ có một chủ ghe rộng lòng cho cô quá giang nên hẹn chờ cô đến nước ròng sẽ lui ghe. Thế nhưng tới giờ nhổ neo, chủ ghe ấy chờ mãi nhưng không thấy cô gái đến, buộc lòng phải đi để kịp con nước.

Đoàn ghe đi mấy ngày trời, khi ra tới biển thì gặp sóng to, gió lớn. Các ghe lần lượt bị chìm. Duy chỉ chiếc ghe mà cô gái Nha Mân xin quá giang thì cầm cự được. Giữa lúc đối mặt với nguy hiểm, chủ ghe bỗng thấy một cô gái xinh đẹp xuất hiện, đứng trên cột buồm và đề nghị, hãy nhìn theo tay của cô mà bẻ lái vô hướng bờ, để được bình yên. Mọi người trên ghe đều run sợ, nhưng vẫn làm theo. Khi trời yên, biển lặng, mọi người mới chợt nhớ đó chính là cô gái Nha Mân từng xin quá giang. Lúc ấy, họ nhìn lên cột buồm thì cô gái đã biến đâu mất.

Về tới Huế, chủ chiếc ghe ấy lại chất hàng lên, chuẩn bị chở chuyến tiếp theo vào Nam. Trước giờ rời bến, cô gái xinh đẹp ấy bỗng xuất hiện. Lần này, cô gởi cho chủ ghe một cây quế con và một nhánh bưởi Thanh Trà, căn dặn khi vào Sa Đéc, nhớ ghé qua Nha Mân trao cho thân phụ cô.

Bấy giờ người chủ ghe đã nghe nói về chuyện cô Hai Hiên và biết được sự "linh thiêng" của cô nên vâng dạ làm theo.

Vào đến nơi, chủ ghe tìm đến nhà cô Hai Hiên. Thân phụ cô tiếp nhận hai cây của con gái gởi từ Huế, rất xúc động. Ông đã trồng cả hai cây trước sân nhà, chẳng bao lâu cành lá sum suê, khắp vùng nghe tin, đến xem nô nức. Nghe đâu khi trở lại Nha Mân, quân đội Pháp đã cho đốn cây quế để đóng đồn; còn cây bưởi đã chết từ trước đó.

Chuyện kể rằng, có một khoảng thời gian dài, cô đi khắp nơi, và có thể "nhập" vào bất cứ ai, khiến nhiều người rất lo sợ. Hôm đó cô "nhập" vào một người ở Vĩnh Long, cô Hai Hiên cho biết rằng cô sẽ không quậy phá nữa mà sẽ đi tu ở Thất Sơn (An Giang).

Sự anh linh của cô Hai Hiên từ đó được tỏ rõ. Không còn lộng thần để người đời khiếp sợ mà cô Hai chuyên chú ở sự độ đời, cứu người hiền đức lâm nạn, hoặc giúp đỡ kẻ thế cô, thoát qua tai ách. Chính điều này khiến người dân càng đem dạ tôn sùng, thờ phụng cô và kiêng nể oai linh của cô như thuở nào.

***

Sau khi vợ chồng Hương cả Cần qua đời, cô ruột của cô Hai Hiên có chồng người Pháp, ăn xài lớn nên sa sút, kêu bán lại, chẳng ai dám mua vì sợ oai linh của cô. Bấy giờ, có một ông Bái ở làng Tân Xuân (nay thuộc xã Tân Bình, huyện Châu Thành, Đồng Tháp) muốn mua đem về cất đình nhưng cũng sợ, nên chần chừ, chưa đưa ra quyết định. Thế là cô Hai Hiên "nhập" vào một người cùng xóm với ông Bái, nói nếu mua về cất đình thì cô đồng ý, nhưng phải thờ bài vị cô cạnh bên. Nghe thế, ông Bái cùng Hương chức bàn tính, thỏa thuận mua ngôi nhà ấy về cất đình Tân Xuân.

Đình Tân Xuân tồn tại một thời gian khá lâu, đến phong trào kháng Pháp nổi lên, ngôi đình sụp đổ trong cuộc chiến loạn, còn trơ nền đất trống.

Đến năm 1958, Hương chức xã Tân Xuân đứng ra xây cất ngôi đình thờ thần và đồng thời dựng lên một kiểng chùa thờ Phật tại vị trí nền đình Tân Xuân trước đó.

Có lời kể rằng năm 1961, một viên chức công tác tại Tòa Hành chính tỉnh Sa Đéc, hiệp ước với hương chức làng và nhân dân địa phương đứng ra cất thêm một cái miếu chính giữa thờ cô Hai Hiên. Người dân kể rằng tại địa điểm này, mỗi năm có lệ cúng nhỏ, ba năm đáo lệ một lần có hát bội, dân chúng tụ họp đông đủ.

Nguồn: https://cand.com.vn/Phong-su/Giai-thoai-ve-ba-co-Hai-Hien-i352868/