Hẩu được xem là linh vật tựa con Lân của người Phước Kiến ở Bình Dương. Hẩu có khá nhiều tên gọi, xuất phát từ nhiều vùng khác nhau. Người Phước Kiến họ Lý gọi tên là Lân, trong khi cũng cùng là người Phước Kiến nhưng họ Vương lại gọi tên là Hẩu. Qua tỉnh Đồng Nai, cộng đồng người Phước Kiến ở đây gọi chung bằng cái tên con Càng Cúp/Càng Kít trong khi đó những nhóm còn lại, dựa vào hình dáng cái mặt tròn tựa cái nia mà gọi là con Nia. Trong quá trình cộng cư cùng nhau, người Việt nhiều lần thấy con vật lạ lùng trong lễ hội chùa ông Bổn 3 mà người Hoa gọi là Lân. Tuy nhiên Lân trong ý thức của người Việt khác hoàn toàn với Lân này, để tránh nhầm lẫn và hình dáng của linh vật này khá giống Hổ nên đọc trại âm thành Hẩu.

Bên cạnh đó, trong tất cả các tài liệu và từ điển đều không thấy nhắc tới tên con vật nào là Hẩu, mặc dù hình dáng hoặc truyền thuyết có ít nhiều điểm giống. Vậy, có thể khẳng định, trong hai tên Lân và Hẩu thì Lân là tên gọi đầu tiên, chính thống; Hẩu là tên gọi xuất hiện sau này. Tuy Lân là tên gọi truyền thống nhưng hiện nay chỉ có cộng đồng người Hoa Phước Kiến họ Lý sống tại khu vực Lò Chén còn gọi; Hẩu tuy là tên gọi có sau nhưng hiện nay được dùng phổ biến hơn và có lẽ do tên gọi lạ tai, âm đọc mang ít nhiều chất "Hoa", lại không bị nhầm lẫn với con Lân mà người Việt gọi nên được ưa chuộng hơn. Dần dần, tên gọi Hẩu trở thành tên chính thức mỗi khi người ta nhắc tới con vật linh của cộng đồng người Hoa Phước Kiến.

Ngoại hình Hẩu nổi bật với khuôn mặt dữ tợn và thân mình khá dài. Ngoại hình Hẩu được lưu truyền qua câu: "đầu Hổ, mình Rắn, chân Nai, đuôi Bò" gọi là "tứ bất tướng". Hẩu có cốt tinh con hổ, là con thú dữ dằn chỉ có Thổ Địa mới có thể trị được bằng bùa bát quái trấn ở đầu và dưới cổ làm Hẩu không thể cắn càn được. Hẩu có gắn bùa ý nghĩa là con vật này đã được thu phục chứ không còn là quái hoang.

Truyền thuyết về con Hẩu của họ Lý : truyền thuyết kể lại rằng Hẩu là con thú dữ, thường xuyên quấy phá, giết hại dân lành. Biết chuyện, Thái Thượng Lão Quân đã sai Thổ Địa xuống thu phục nó. Cuộc chiến đã diễn ra rất gay cấn, quyết liệt.Cuối cùng Thổ Địa phải sử dụng hai lá bùa của Thái Thượng Lão Quân mới hàng phục được Hẩu. Hẩu bị thu phục và trở thành linh vật hộ vệ cho cộng đồng. Dấu hiệu để biết Hẩu đã được thu phục là cái lục lạc đeo trên cổ và hai tấm bùa, một tấm dán ở trán, một tấm gắn dưới cằm để Hẩu không thể hả miệng cắn người.

Truyền thuyết về con Hẩu của họ Vương : gắn liền với hành trình tu tiên và hàng yêu phục quái của Huyền Thiên Thượng Đế. Truyện Bắc Du Chơn Võ kể rằng Huyền Thiên Thượng Đế là một phần hồn của Ngọc Hoàng. Trong quá trình tu tập, phần tu đã đắc nhưng ngũ tạng chưa được tinh sạch do ăn trái cây và uống nước suối. Diệu Lạc Thiên Tôn bèn sai một thần tướng mổ bụng lấy bao tử và ruột ra, thế bằng một cái áo tiên và một cái dây đai mới dứt phàm trần. Không dè, ruột ấy hóa thành con rắn, bao tử hóa ra con rùa, hai con ấy đều thành tinh quấy nhiễu dân lành. Bắc phương Chơn Võ trong quá trình thu phục 36 yêu quái theo lệnh Ngọc Hoàng đã thu phục hai con yêu 2 quái thành hai tùy tướng đắc lực của mình và hai con được Ngọc Hoàng phong là
Thủy (Qui) Hỏa (Xà) nhị tướng, thường gọi là Qui – Xà tướng quân. Hình dạng của
Hẩu hiện nay là cách phối hợp đầu Rùa, mình Rắn và mỗi lần tổ chức lễ hội chùa ông
Bổn, rước Huyền Thiên Thượng Đế tuần du quanh khu vực cư trú của cả cộng đồng thì
luôn có Hẩu đi trước mở đường và đây chính là tái hiện lại quá trình thu phục 36 thiên
tướng của thầy trò Huyền Thiên Thượng Đế.

Theo truyền thuyết Phật giáo Đại thừa, sư tử chúa lông vàng (kim mao sư vương) là vật cưỡi của Văn Thù Bồ Tát, theo đó, nó là linh vật hỗ trợ Phật pháp. Ở đây, Hẩu là linh vật khác với sư tử thường. Trong kho tàng linh vật nhà Phật có con Kim Tì La có hình tướng và lai lịch đáng lưu ý. Đây là con vật ngoại dạng, là dạng của rắn và cá sấu, dòng dõi của nó là con quỷ Dạ Xoa. Kim Tì La vốn hung ác, tài phép siêu việt, sau đã cải tà quy chính thành kẻ bảo hộ cho Phật. Ở Trung Quốc, theo truyện Phong Thần, Hẩu vốn là Kim Hoa Tiên, một vị tiên đã bị Từ Hàng đạo nhân (Bồ Tát Quan Âm) hóa thành con Kim Mao Hẩu để làm vật cưỡi.

Hẩu là linh vật mang tính nghi lễ, chủ yếu dùng để phục vụ cho các nghi lễ, không dùng để múa biểu diễn phục vụ vui chơi giải trí như múa Lân, múa Sư, múa Rồng. Hẩu chỉ xuất hiện trong lễ hội Thiên Hậu Thánh Mẫu và lễ hội chùa ông Bổn của hai họ Vương và họ Lý (nhóm Phước Kiến) cũng như chỉ gói gọn trong cộng đồng người Hoa Phước Kiến.

Trong lễ hội chùa ông Bổn họ Lý hay họ Vương, Hẩu cũng là linh vật mở đường và thêm một vị trí hộ tống ông Bổn tuần du qua khu vực cộng đồng người Phước Kiến cư trú để thanh tẩy và ban phước lành. Là thanh tẩy âm hồn tán khí hay là mô phỏng quá trình thu phục 36 thần tướng của Huyền Thiên Thượng Đế, trong cả hai lễ hội đều có hình thức lắc kiệu 8 . Người ta tin tưởng rằng, lắc kiệu là Ông đang tả xung, hữu đột, trừ yêu, diệt quái và quan trọng hơn, lắc kiệu là để Ông vui mà càng lắc Ông càng vui thì tại sao lại không lắc? Và múa Hẩu, lắc kiệu đã trở thành điểm nhấn đặc sắc tạo nên một không khí đầy cuồng nhiệt, thần bí trong đêm lễ hội.

Hẩu là linh vật dữ, ngoài người Phước Kiến, các gia đình trong các nhóm khác không ai dám mời Hẩu tới múa trong nhà. Trong quan niệm của người Phước Kiến, Hẩu là con vật trừ tà nên vào dịp đầu xuân năm mới, họ mời Hẩu vào nhà, xua tà khí, đón điềm lành. Trong dịp hộ tống Thất Phủ Đại Nhân trong lễ hội Phước An miếu ngày 16/1 của họ Lý hay lễ hội Huyền Thiên Thượng Đế ngày 24 – 27/2 của họ Vương, Hẩu là con vật phò tá của ông Bổn, có nhiệm vụ tiễu trừ tà ma để ông Bổn ban phước lành nên các gia đình thường mời Hẩu vào múa trong nhà và điều này cũng chỉ diễn ra trong các gia đình nhóm Phước Kiến.

Cre ảnh : Trần Xuân Lộc trong group Vẽ Minh Họa - Illustration.