Chương 1: Tổng quan về dịch vụ ngân hàng thương mại

1.1 Khái niệm, đặc điểm dịch vụ ngân hàng thương mại

1.1.1 Khái niệm

Dịch vụ ngân hàng là dịch vụ tài chính do ngân hàng thương mại cung cấp

Theo WTO,Dịch vụ tài chính là bất kỳ dịch vụ nào có tính chất tài chính được một nhà cung cấp dịch vụ tài chính cung cấp. Dịch vụ tài chính bao gồm dịch vụ bảo hiểm và dịch vụ có liên quan đến bảo hiểm , mọi dịch vụ ngân hàng và dịch vụ tài chính khác

Dịch vụ tài chính có đặc trưng bởi hoạt động huy động và sử dụng các quỹ, thể hiện quá trình huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính.

1.1.2 Đặc điểm

Tính chất: Là dịch vụ tài chính

Chủ thể cung cấp : Ngân hàng thương mại

Quy mô : Danh mục dịch vụ ngân hàng rất đa dạng, có thể tích hợp dịch vụ theo chiều dọc và chiều ngang

1.1.3. Sự hình thành và phát triển dịch vụ ngân hàng

Sự hình thành và phát triển dịch vụ ngân hàng gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của ngân hàng thương mại. Dịch vụ ngân hàng được hình thành từ thời trung cổ, mỗi quốc gia sử dụng một đồng tiền riêng gây không ít trở ngại trong hoạt động sản xuất và trao đổi hàng hoá giữa các địa phương. Đáp ứng nhu cầu của các nhà buôn, một bộ phận thương nhân chuyên cung ứng dịch vụ đổi tiền cho các nhà buôn. Thuật ngữ Bank, Banque hàm ý chỉ chiếc ghế dài hay bàn của người đổi tiền, khắc hoạ rõ nét hình ảnh của ngân hàng đầu tiên với nghiệp vụ đổi tiền và chiết khấu thương phiếu giúp cho các nhà buôn có vốn kinh doanh.

Công nghiệp ngân hàng đã dần lan rộng từ nền văn minh cỏ đại hy lạp và la mã sang văn minh bắc Âu và Tây Âu. Dịch vụ cho vay và tiền gửi phát triển. Việc ứng dụng phương thức sản xuất quy mô lớn đòi hỏi sự tài trợ thương mại có tính toàn cầu do đó cần thiết phát triển các phương thức thanh toán mà ngân hàng là chủ thể cung ứng dịch vụ thanh toán. Trải qua một thời kỳ dài từ dịch vụ đổi tiền, dịch vụ ngân hàng phát triển đa dạng với dịch vụ tiền gửi, cho vay, dịch vụ thanh toán và các dịch vụ ngân hàng hiện đại khác

1.2 Phân loại dịch vụ ngân hàng               

1.2.1. Theo quy mô giao dịch dịch vụ ngân hàng bao gồm

- Dịch vụ ngân hàng bán buôn là dịch vụ cung ứng cho tập đoàn lớn và các NHTM khác với quy mô và giá trị lớn. Với dịch vụ ngân hàng bán buôn, NHTM cung ứng dịch vu với chi phí thấp nhất để các tập đoàn và các NHTM khác có thể tiếp cận và đầu tư với chi phí thấp nhất  thị trường .

- Dịch vụ ngân hàng bán lẻ

1.2.2. Theo thời hạn cung ứng dịch vụ: Dịch vụ ngân hàng bao gồm

- Dịch vụ ngân hàng ngắn hạn là dịch vụ được ngân hàng cung cấp có thời hạn dưới 1 năm bao gồm dịch vụ tiền gửi ngắn hạn , cho vay ngắn hạn hoạt động tài trợ thương mại…

Dịch vụ ngân hàng trung dài hạn là các dịnh vụ ngân hàng cung cấp có  thời hạn từ 1 năm trở lên.

 1.2.3 Theo tính chất của nghiệp vụ NHTM dịch vụ ngân hàng bao gồm: dịch vụ huy động vốn, dịch vụ tín dụng, dịch vụ thanh toán, dịch vụ uỷ thác và dịch vụ khác

Dịch vụ huy động vốn bao gồm: dịch vụ tiền gửi, tiền vay

1.2.4. Theo quá trình phát triển của NHTM dịch vụ ngân hàng bao gồm

* Dịch vụ ngân hàng truyền thống

+Nhận tiền gửi: cho vay là hoạt động có tính sinh lời cao, do đó các ngân hàng đã sử dụng nhiều phương thức để huy động vốn trong đó nguồn vốn quan trọng đó là các khoản tiền gửi của khách hàng.

+Cho vay : thời kỳ đầu ngân hàng thực hiện chiết khấu thương phiếu cho thương nhân. Sau đó ngân hàng tiến hành cho vay trực tiếp không thông qua thương phiếu nhằm mở rộng hoạt động cho vay theo chủ thể và bao trùm nền kinh tế.

+Dịch vụ thanh toán: Tài khoản tiền gửi giao dịch cho phép người gửi tiền viết séc thanh toán cho hoạt động mua sẵm hàng hoá dịch vụ. Việc cung cấp dịch vụ này cải thiện đáng kể hiệu quả của quá trình thanh toán, làm cho hoạt động giao dịch trở nên dễ dàng hơn, nhanh chóng và an toàn hơn.

  *Dịch vụ ngân hàng hiện đại 

+ Cho vay  tiêu dùng: Trong lịch sử các ngân hàng không tích cực cho vay đối với cá nhân và hộ gia đình vì họ cho rằng các khoản vay cho tiêu dùng có quy mô rất nhỏ và rủi ro tín dụng tương đối cao do đó chúng có tính sinh lời thấp. Sự cạnh tranh khốc liệt đã buộc các ngân hàng phải hướng tới người tiêu dùng như là nhóm khách hàng tiềm năng.

+Tư vấn tài chính: Các ngân hàng đã từ lâu đã nhận được yêu cầu tư vấn tài chính từ phía khách hàng, nhất là hoạt động tư vấn tiết kiệm và đầu tư. Hiện nay, các ngân hàng cung cấp dịch vụ tư vấn tài chính rất đa dạng :tư vấn tái cấu trúc doanh nghiệp, tư vấn niêm yết, tư vấn phát hành, tư vấn kế hoạch tài chính và các hoạt động tư vấn tài chính khác cho các chủ thể trong và ngoài nước.

+ Quản lý tiền mặt: Các ngân hàng quản lý hoạt động thu chi cho một công ty kinh doanh và đầu tư nguồn tiền nhàn rỗi vào chứng khoán sinh lợi và tín dụng ngắn hạn cho tới khi khách hàng cần tiền mặt để thanh toán. Đối với người tiêu dùng, ngân hàng cung cấp dịch vụ tương tự cho phép khách hàng được mua và bán chứng khoán di chuyển vốn trong nhiều quỹ tương hỗ, viết séc và sử dụng thẻ tín dụng cho khoản vay tức thời.

+ Dịch vụ thuê mua: đây là hình thức tín dụng tài trợ bằng tài sản, máy móc thiết bị. Trong thời gian diễn ra hoạt dộng cho thuê tài sản quyền sở hữu đối với tài sản thuộc về người cho thuê và quyền sử dụng thuộc về người thuê.

+ Cho vay tài trợ dự án . các ngân  hàng rất năng động trong hoạt động tài trợ cho hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao.

+Bán các dịch vụ bảo hiểm: Các ngân hàng thực hiện dịch vụ cung cấp dịch vụ bảo hiểm cho khách hàng vay vốn nhằm đảm bảo hạn chế rủi ro tín dụng trong trường hợp khách hàng gặp rủi ro không có khả năng thanh toán nợ.

+ Cung cấp kế hoạch hưu trí. Ngân hàng thực hiện hoạt động  chi trả lương hưu và đầu tư khoản tiền tích luỹ. Ngân hàng cũng bán ké hoạch hưu trí cho các cá nhân và giữ chúng cho tới khi người sở hữu cần đến.

+ Cung cấp dịch vụ môi giới chứng khoán: các ngân hàng cung ứng dịch vụ môi giới chứng khoán, cung cấp cho khách hàng cơ hội mua cổ phiếu, trái phiếu mà không tiếp cận dịch vụ môi giới của chủ thể kinh doanh chứng khoán khác.                    

+ Cung cấp dịch vụ hỗ tương và trợ cấp: Ngân hàng cung cấp dịch vụ tiền gửi với lãi suất thâp, nhiều khách hàng đã hướng tới việc sử dụng sản phẩm đầu tư “invesment products” đặc biệt là các tài khoản của quỹ hỗ tương và hợp đồng trợ cấp.

+ Cung cấp dịch vụ ngân hàng đầu tư và ngân hàng bán buôn. Dịch vụ này bao gồm dịch vụ tư vấn mục tiêu hợp nhất, tài trợ mua lại công ty, bảo lãnh phát hành chứng khoán, cung cấp công cụ marketing chiến lược, các dịch vụ phòng ngùa rủi ro. các ngân hàng cũng đi sâu vào thị trường cho vay bảo đảm đối với khách hàng là chính phủ và doanh nghiệp nhằm tài trợ cho các khoản nợ và cung ứng vốn với chi phí thấp nhất. 

1.3 Vai trò của dịch vụ ngân hàng

-         Dịch vụ ngân hàng có vai trò chu chuyển dòng vốn tiết kiệm nhàn rỗi thành các khoản tín dụng tài trợ cho hoạt động đầu tư của nền kinh tế

-         Dịch vụ ngân hàng với vai trò trung gian trong hoạt động thanh toán của nền kinh tế. Với dịch vụ thanh toán, ngân hàng thương mại thay mặt khách hành thực hiện hoạt động thanh toán trên cơ sở cung cấp phương tiện thanh toán như séc, thẻ thanh toán…và mạng lưới thanh toán thanh toán điện tử, kết nối với các quỹ…

-         Dịch vụ ngân hàng với vai trò là chủ thể bảo lãnh Ngân hàng cam kết trả nợ cho khách hàng trong trong hợp khách hàng  mất khả năng thanh toán.

-         Dịch vụ ngân hàng với vai trò đại lý: ngân hàng thay mặt khách hàng quản lý và bảo vệ tài sản trên cơ sở hợp đồng uỷ thác.

- Dịch vụ ngân hàng với vai trò thực hiện chính sách: Thông qua cung ứng dịch vụ NHTM thực hiện các chính sách vĩ mô của chính phủ, góp phần điều tiết nền sự tăng trưởng kinh tế và theo đuổi mục tiêu của chính sách kinh tế vĩ mô

1.4 Một số khuynh hướng ảnh hưởng đến hoạt động cung ứng dịch vụ của ngân hàng   

* Danh mục dịch vụ được điều chỉnh nhanh chóng thể hiện sự tăng trưởng loại hình dịch vụ theo hướng thoả mãn tốt nhất nhu cầu của khách hàng

Quá trình mở rộng danh mục dịch vụ được diễn ra rất nhanh chóng dưới áp lực cạnh tranh gia tăng giữa NHTM với các định chế tài chính phi ngân hàng, từ sự hiểu biết và đòi hỏi cao hơn của khách hàng và sự đổi mới của công nghệ. Đièu này gây áp lực tăng chi phí và đặt ngân hàng vào tình trạng rủi ro tiềm tàng cao hơn tuy nhiên những dịch vụ mới cũng tác động tích cực tới hoạt động ngân hàng vì nó tạo ra nguồn thu mới cho ngân hàng từ phí dịch vụ. Đây là nguồn thu có xu hướng tăng nhanh hơn so với nguuồn thu từ dịch vụ truyền thống.

* Sự gia tăng cạnh tranh

Sự cạnh tranh trong lĩnh vực dịch vụ tài chính ngày càng trở nên quyết liệt khi ngân hàng và đối thủ cạnh tranh mở rộng danh mục dịch vụ. các ngân hàng trong nước cung cấp dịch vụ tín dụng, tiền gưỉ hay cung cấp dkế hoạch hưu trí hoặc dịch vụ tư vấn đều đối mắt với sự cạnh tranh trực tiếp từ ngân hàng khác hoặc các tập đoàn tài chính ngân hàng lớn. Áp lực cạnh tranh đóng vai trò động lực thúc đẩy tạo ra sự phát triển dịch vụ trong tương lai.

* Phi quản lý hoá

Cạnh tranh và quá trình mở rộng dịch vụ ngân hàng được thúc đẩy bởi sự nới lỏng các quy định, giảm sự kiểm soát của chính phủ. Xu hướng này lan rộng toàn cầu. Các quốc gia như Australia, Canada, Anh, Nhật đã nới rộng phạm vi pháp lý của ngân hàng, cho chủ thể kinh doanh chứng khoán, và cho công ty dịch vụ tài chính khác. Do đó, chi phí và rủi ro tiềm tàng cũng tăng lên.

* Sự gia tăng chi phí vốn

Sự nới lỏng luật lệ kết hợp với sự gia tăng cạnh tranh làm tăng chi phí huy động vốn . Các ngân hàng cạnh tranh lẫn nhau trong hoạt động huy dộng vốn dẫn đến cạnh tranh lãi suất, để thu hút tiền gửi các ngân hàng buộc tăng lãi suất nhằm tài trợ cho tài sản có. Các ngân hàng nỗ lực tìm kiếm nguồn vốn mới dưới nhiều phương thức: hoạt động trênn thị trường mở,chứng khoán hoá một số tài sản…

*Sự gia tăng nguồn vốn nhạy cảm với lãi suất.        

Để thu hút công chúng gửi tiền, các sản phẩm tiền gửi đã sử dụng cơ chế thả nổi lãi suất theo điều kiện thị trường. Các khoản tiền gửi với lãi suất cố định không còn tính bền vững như trước nữa bởi công chúng lựa chọn công cụ và ngân hàng nào đáp ứng tốt hơn nhu cầu về thu nhập của họ. Do đó các ngân hàng phải cố gắng giữ thị phần dịch vụ buộc phải đảm bảo đáp ứng nhu cầu thu nhập công chúng gửi tiền và nhạy cảm với điều chỉnh thói quen phân phối các khoản tiết kiệm của công chúng.