Dành cho các bạn đi mộc châu mà thường bỏ qua điểm di tích này :
Thông thường đi Mộc Châu, các bạn hdv trẻ hay giới thiệu về binh đoàn Tây Tiến - binh đoàn chiến đấu miền Tây Bắc thời kỳ kháng chiến chống Pháp được nhắc tới trong bài thơ cùng tên. Tuy nhiên ít ai biết rằng Mộc Châu còn gắn liền với chiến thắng của e174 Bông Lau - Đại đoàn 316 trong chiến dịch Tây Bắc 1952 : chiến thắng đồn Mộc Lỵ
- Tổng quan :
+ đồn Mộc Lỵ nằm ngay bên cạnh ql43 ( cạnh đường đi thác Dải Yếm ),cách ql6 khoảng chừng 1km ( đối diện đài tưởng niệm Tây tiến bây giờ) ,được thực dân Pháp bắt đầu xây dựng năm 1947 .Năm 1951,khi thấy quân chủ lực của ta di chuyển lên Tây Bắc , thực dân Pháp cho bổ sung lực lượng, trang bị thêm vũ khí, xây dựng thêm các đường hào, công sự ,lô cốt kiên cố nhằm biến đây thành nơi phòng thủ chắc chắn trước sự tiến công của mặt trận Việt Minh. Đồng thời, đồn Mộc Lỵ cũng án ngữ, khống chế ql6 và con đường thông sang Hủa Phăn cũng như thượng Lào. Hệ thống super đồn này bao gồm 6 lô cốt bằng bê tông kiên cố với các lỗ châu mai tỏa ra các hướng được liên kết với nhau bằng hệ thống đường hào chằng chịt như vẩy e liên tọi. Hơn nữa, đồn lại còn được xây dựng trên những vách đá tai mèo dựng đứng như xây thành trong aoe ấy, giúp suppost nhau rất thuận lợi . Dưới chân đồi lại  có hàng rào thép gai bao quanh.  Đứng từ lô cốt trên đỉnh đồi có thể bao quát cả khu vực ( tương tự đồi a1 trong chiến dịch Điện biên phủ)  . Đồn Mộc lỵ lúc nào cũng có 1 tiểu đoàn quân viễn chinh Pháp đồn trú với đủ các loại vũ khí từ súng trường, tiểu liên, trung liên, lựu đạn.
+ trận đánh đồn Mộc Lỵ 19-20/11/1952 :
Sau nhiều tháng trinh sát ,e174 quyết định nổ súng vào chập tối khi tầm nhìn của thực dân Pháp yếu đi. Quân ta tiến lên, quân địch xả đạn từ trên xuống, giành giật từng đoạn hào một. Tuy nhiên với số lượng đông hơn hẳn thì mờ sáng 20/11 e174 đã làm chủ đồn Mộc lỵ ,quân Pháp phải rút về thị xã Sơn La.  Cùng ngày hôm đó e174 giải phóng toàn bộ Mộc Châu .kết quả là e174 giết và bắt sống được 350 địch thu được áng chừng 500 súng các loại cùng toàn bộ khí tài, đạn dược ,quân trang quân dụng khác. Chỉ huy quân Pháp ở đây là ba Vzanh đờ xăng bị tóm sống. Tuy nhiên để có chiến thắng này, e174 cũng đã mất 53 chiến sĩ vĩnh viễn nằm lại đất Mộc Châu.
+ nhận định : chiến thắng này cùng với giải phóng toàn bộ Mộc Châu đã giải phóng một vùng rộng lớn,  hơn 1000 dân được giải phóng khỏi ách đô hộ của Pháp.  Đồng thời bẻ gãy âm mưu chiếm đóng, án ngữ lâu dài của Pháp ở Mộc Châu. Góp phần vào chiến thắng chung của chiến dịch Tây Bắc 1952 .
+ công nhận : 24/1/1998 ,đồn Mộc Lỵ được công nhận là di tích lịch sử quốc gia
- trung đoàn : 174 thành lập ngày 19/8/1949 tại Cao Bằng với quân số 5500 người chủ yếu là con em 3 tỉnh Cao - Bắc - Lạng. Chỉ huy trưởng thời kỳ đánh đồn Mộc Lỵ là trung đoàn trưởng Đặng Văn Việt - Hùm Xám đường 4 và chính ủy Lê Huy Mân - sau này là đại tướng.......thôi ae tự tìm hiểu thêm về Đặng Văn Việt và e174 nha.  Mình có post rồi
*****
Cập nhật di tích hiện tại cho ae :
+ vi trí : đối diện đài tưởng niệm Tây Tiến bây giờ, chỗ đài quan sát nhìn thẳng sang
+ di tích còn lại : bia tưởng niệm 53 chiến sỹ e174, các đoạn hào,  lô cốt.  Đặc biệt lô cốt phía Tây gần như còn nguyên vẹn