Trên đầu chị Vaxilixa Antonnovna màu tóc nâu sẫm đã loáng thoáng điểm những sợi bạc, nhưng trông chị còn trẻ hơn tuổi của mình. Kể ra thì cũng ít ai quan tâm đến tuổi tác của chị, họa chăng chỉ có ở văn phòng người ta mới biết. Bao giờ chị cũng mặc màu đen, đứng thẳng người bước đi đường bệ, không vội vàng.

Các em nữ sinh rất kính trọng chị và rất quý chị như là một cô giáo nghiêm túc và công bằng. Chị nắm rất vững môn mình dạy và thường thì học sinh các lớp lớn rất thích học toán.

Chị Vaxilixa Antonnovna cư xử với mọi người - với các giáo viên và kể cả với nữ học sinh rất nghiêm túc, không nông nổi, cho nên khi nhận xét về chị, người ta thường nói: “Vaxilixa Antonnovna là một người cẩn thận”.

Quả thật chị rất cẩn thận trong quan hệ với mọi người, nhưng trong việc riêng tư không bao giờ chị bộc lộ cởi mở. Nhiều người cho rằng đối với chị, nhà trường chỉ là nơi làm việc. Chị đi họp rất đúng giờ, ngồi từ đầu đến cuối, nhưng chỉ phát biểu về những vấn đề liên quan đến bộ môn mình dạy.

Chị nghe bản báo cáo của bà bí thư chi bộ vẫn với thái độ chăm chú thường thấy ở chị và mặc dầu không định phát biểu chị cũng ghi chép phòng xa vài con số và tỷ lệ phần trăm có liên quan tới việc giảng dạy toán.

Cuộc họp diễn ra bình thường. Những người phát biểu nói về số giờ dạy, về việc phân bố thời gian, về việc bồi dưỡng đảng viên, và ai cũng tránh gọi đích danh hay là nói một cách khác, “không động chạm đến cá nhân”. Phê bình và tự phê bình ít được các giáo viên thực hiện bởi họ không muốn vì thế mà không thông cảm với nhau, vả lại, ai cũng muốn hiểu nghị quyết của Đảng về việc cấm học sinh phê bình và nhận xét về hành vi của thầy giáo một cách có lợi cho mình.

Chị Vaxivia Antonnovna nhìn đại diện đảng ủy khu phố đang ngồi trước mặt trong lòng rất thông cảm với đồng chí. Bản thân chị cũng thấy ngán ngẩm vô cùng, mấy lần chị phải cố nén mình để khỏi ngáp dài. Chị đang có cảm tưởng hình như cuộc họp sắp kết thúc, thì Constantin Sergheevich xin phát biểu ý kiến:

- Thưa các đồng chí! Tôi là người mới, cho nên tôi không biết bổ sung thêm cái gì vào những ý kiến của các đồng chí đã phát biểu ở đây, - anh bắt đầu bình tĩnh như mọi khi. Nhưng cứ xem anh lúng túng xếp các tờ giấy thì mọi người cũng hiểu là anh hồi hộp biết chừng nào. - Tuy nhiên, có một vấn đề mà ở đây hầu như không ai nói đến, nhưng theo tôi thì nó lại cần được chúng ta quan tâm hơn cả... Những năm tháng chiến tranh và vết thương đã làm tôi phải xa trường phổ thông. Lúc đó tôi có cảm tưởng là khi trở về công tác cũ, tôi sẽ tìm thấy nhiều thay đổi, tôi sẽ tìm thấy một sự chuyển biến lớn. Nói cho đúng thì tình hình quả là như thế. Nhưng đồng thời nhà trường cũng tràn ngập những chỉ thị, hướng dẫn, mệnh lệnh, đề nghị. Chắc có người nào đó tin rằng bằng sự tràn ngập giấy tờ này một vài cơ quan đã tỏ ra rất quân tâm đến nhà trường. Về vấn đề này lẽ ra nên bàn riêng và có những biện pháp nhất định... Phải làm thế nào cho cái bệnh giấy tờ này nguội lạnh bớt đi. - Anh nhìn những khuôn mặt đang mỉm cười xung quanh. - Tôi cũng đã thấy một sự thay đổi quan trọng. Đó là việc học tách riêng nam nữ học sinh. Biện pháp này tìm cho bộ mặt nhà trường đặc biệt thay đổi. Gạt bỏ được một số khuyết điểm, biện pháp đó đồng thời lại đẻ ra những khuyết điểm mới và đặt ra cho chúng ta một loạt những vấn đề phức tạp mới. Đương nhiên là có những người ủng hộ và phản đổi cách học riêng biết này... Về sự hợp lý của chế độ tách riêng các lớp nam - nữ học sinh, cho đến nay các bậc cha mẹ và các nhà giáo còn tiếp tục tranh luận sôi nổi. Nhưng tôi có cảm tưởng là trong cuộc tranh luận này chúng ta nhận chìm một vấn đề khác quan trọng hơn. Đó là vấn đề giáo dục cộng sản chủ nghĩa cho các em. Chính đó mới là hướng cần chú ý dồn mọi sự nhiệt tình giáo dục tư cách, năng lực, kinh nghiệm và tự phê bình của chúng ta. Đảng, chính phủ và toàn dân đòi hỏi chúng ta hoạt động mạnh theo phương hướng này... Thế mà chúng ta lại đang làm gì? Quá ít các đồng chí ạ! Bản báo cáo của đồng chí Sophia Borisovna và những ý kiến phát biểu vừa rồi cho thấy như vậy. Tôi những chờ mong là đồng chí bí thư của chúng ta sẽ dành một nửa báo cáo cho vấn đề “giáo dục con người trong con người” hoặc nói đúng hơn là “giáo dục người cộng sản trong con người”...

Constantin Sergheevich cúi xuống bàn, đặt tờ giấy sang một bên, lại thẳng người lên nói tiếp:

- Không ai trong chúng ta có thể làm thỏa mãn được tình hình trình độ lý luận giáo dục trong nhà trường phổ thông Xô Viết. Đó là điều tất nhiên. Về vấn đề này tôi vẫn cảm thấy như cũ cái tính chất độc lập nào đó và công tác giáo dục là vấn đề lương tâm của thầy giáo. Tôi có cảm tưởng là trường ta không có một đường lối chung, không có sự thống nhất yêu cầu, nói nghiêm khắc hơn, không có một tập thể nhà trường, hiểu theo ý nghĩa đầy đủ của từ đó... Tại sao lại có tình trạng đó? Làm thế nào đó khắc phục được? Tôi đã chờ sự giải đáp những câu hỏi đó trong báo cáo của đồng chí bí thư...

- Sao lại không có đường lối chung? - Sophia Borisovna ngạc nhiên hỏi.

- Thế phải chăng trong tập thể giáo viên không còn ý kiến cho rằng: Trẻ em do gia đình giáo dục, còn nhà trường chỉ có nhiệm vụ cung cấp cho chúng kiến thức?

Constantin Sergheevich trả lời câu hỏi bằng câu hỏi.

- Có ý kiến như vậy đấy! - Vaxilixa Antonnovna nói thật to.

- Như vậy là ý kiến của một công chức tồi trong nhà trường cũ đã đàng hoàng thâm nhập vào trường ta, thế mà đồng chí lại hỏi “Sao lại không có một đường lối chung?”. Đồng chí thử nói giùm, phải chăng trong số chúng ta không có những giáo viên cho đến nay vẫn coi trẻ em như là “đối tượng của giáo dục”?

- Như là những con thỏ thí nghiệm, - Vaxilixa Antonnovna nói thêm.

- Đúng thế, - Constantin Sergheevich tán thành - Phải chăng những thầy giáo ấy không giữ cho mình một cái vốn phương tiện, thủ thuật, biện pháp tác động, các thủ pháp sư phạm trong ngoặc kép và các bài bản cho sẵn để họ áp dụng trong những trường hợp mà họ cho là thích hợp, mà họ không quan tâm đến đặc điểm cá nhân học sinh, hoàn cảnh, những nhiệm vụ chung...

- Nhưng con người là đối tượng của giáo dục cơ mà! - Có giọng nữ đáp lại phía sau lưng.

- “Con người là đối tượng của giáo dục”, - Usinski đã từng đặt tên cho công trình nghiên cứu của mình như vậy, nhưng người nói câu vừa rồi đã nhấn mạnh từ “đối tượng” và như vậy là đã xuyên tạc ý nghĩa.

- Điều này chắc hẳn do một “đối tượng” vừa phát biểu, cho nên tôi cũng chẳng còn biết đáp lại thế nào cho phải. - Constantin Sergheevich hiền lành nói, tất cả mọi người cười ồ. - Tôi xin quay trở lại vấn đề giáo dục. Tại sao trong trường cho đến nay còn có người có thái độ không tin tưởng vào Macarenco? Thái độ đó chẳng những có trong số các giáo viên lớn tuổi, mà ngay cả trong số giáo viên trẻ mới tốt nghiệp đại học sư phạm cũng có. Quả thật những người không tin tưởng ấy vẫn nói: “Trường hợp Macarenco là trường hợp trường nội trú, còn học sinh của chúng ta thì họ có những ông bố, những bà mẹ và lại còn có cả đường phố nữa...”. Lời phản đối này chẳng độc đáo tí nào và xin nói thẳng ra rằng nó mang nội dung giáo dục sai lầm, Constantin Sergheevich nhấn mạnh từng vần. - Các đồng chí có biết tôi đã phát hiện ra điều gì không? Những người không tin vào Macarenco chẳng qua là vì họ không biết gì về Macarenco. Tất nhiên là họ có đọc “Bài ca sư phạm”, “Cờ trên tháp” thậm chí có người cũng đã đọc cả “Cuốn sách dành cho những người làm cha mẹ”... Người giáo viên Xô Viết không thể không biết những tác phẩm đó. Nhưng họ đã đọc không suy nghĩ, họ đọc như đọc tiểu thuyết. Còn nếu nói đến những công trình lý luận của Macarenco, những bài giảng, những bài báo, những bài phát biểu cửa ông thì phần lớn giáo viên là không biết. Mà những người không tin như vậy không hiếm, ngay trong số chúng ta, những đảng viên cộng sản. Tất nhiên họ không công khai phát biểu như vậy họ yên lặng phản đối, nhưng kết quả là như thế nào, thưa các đồng chí? Ở đây tôi xin trích dẫn lời Usinski.

Constantin Sergheevich cầm một trong những tờ giấy lên.

“Con đường chính nhất trong sự nghiệp giáo dục là niềm tin, mà muốn có được niềm tin thì chỉ có thể tác động được bằng niềm tin. Bất kỳ một chương trình giảng dạy nào, dù nó có hay đến đâu chăng nữa, nếu chưa trở thành niềm tin của ông thầy thì cũng vẫn chỉ là những chữ viết không có sức sống, không có sức mạnh trong thực tế. Trong trường hợp này, dù có kiểm tra chặt chẽ đến đâu thì cũng vô ích. Người thầy không bao giờ có thể chỉ là kẻ chấp hành chỉ thị một cách mù quáng: Không được sưởi ấm tim bằng lòng tin của bản thân anh ta, chỉ thị đó sẽ mất hiệu lực - anh đọc và đặt tờ giấy xuống, rồi lại nói tiếp. - Đó là lời của nhà giáo dục vĩ đại Nga mà trường ta được vinh dự mang tên. Làm sao một nhà giáo làm việc trong nhà trường Xô Viết, nhưng trong lòng lại có thể không thừa nhận cái gọi là “hệ thống giáo dục được ai và giáo dục cái gì?”... Thưa các đồng chí, tôi hoàn toàn không phải băn khoăn gì cho Macarenco. Càng ngày tư tưởng của ông càng thấm sâu và sẽ càng thấm sâu vào các trường học và cuối cùng nhất định sẽ chiến thắng. Không thể nào khác thế được. Tôi băn khoăn vì cái khác. Những kẻ bi quan hôm nay buộc phải thực hiện các nguyên tắc của Macarenco vào cuộc sống, đang làm việc đó chỉ vì nghĩa vụ, rất hình thức, với thái độ lãnh đạm. Tôi chỉ xin nêu một thí dụ. Chúng ta buộc phải nói với các em về danh dự của nhà trường. Khái niệm này chứa đựng một ý nghĩa giáo dục rất lớn, nhưng chỉ trong trường hợp nếu ta có một tập thể nhà trường, nếu học sinh ta tự hào về tập thể đó và sau cùng nếu nhà trường có bộ mặt, nhiệm vụ và những triển vọng của nó. Một khi đã muốn thì có thể tạo nên những cái đó và bây giờ khái niệm về danh dự của nhà trường tự nó sẽ đến. Còn giờ đây? Chúng ta lặp lại lời của bản chỉ thị, còn tự chúng ta thì không tin rằng việc làm đó là có ích. Cho nên trong trường hợp này lại dễ nhớ đến lời của Usinski nói rằng nếu thầy giáo dạy trẻ nghe những lời lẽ đạo đức cao thượng mà các em không hiểu ý nghĩa, không cảm thấy rõ thứ đó, chính là thầy giáo đang đào tạo những kẻ đạo đức giả, “những kẻ càng có thuận lợi để tiêm nhiễm thói hư tật xấu, bởi vì chính họ đã tạo cho chúng bức bình phong để giấu những thói hư tật xấu đó”.

- Điều đó thì đúng quá, nhưng làm thế nào cơ chứ? - Cô giáo Natalia Nicolaevna hồi hộp nói.

- Làm thế nào à? - Constantin Sergheevich hỏi lại. - Theo ý tôi mỗi người trong chúng ta phải tự đặt câu hỏi đó trước lương tâm mình và tự giải đáp thật rõ ràng. Nếu chúng ta không biết hoặc không hiểu Macarenco thì cần phải biết và cần phải hiểu! Mà nếu phát hiện ra rằng có ai đó không thừa nhận quan điểm của ông thì người đó nên đi khỏi nhà trường này.

Cuộc họp trở nên ồn ào. Có lẽ cách đặt vấn đề như thế đụng chạm đến nhiều người. Constantin Sergheevich chờ đợi, anh nhìn đồng chí hiệu trưởng và tiếp tục nói bình tĩnh hơn trước:

- Tôi trích dẫn Usinski không phải là một sự tình cờ. Macarenco xuất hiện không phải ở một chỗ không có gì, mà ông đã sống trong thời đại Xô Viết và qua thực tiễn đã hưởng nền giáo dục học của Usinski theo một lập trường chính trị nhất định. Ông công khai tuyên bố rằng các nhà giáo Xô Viết không thể chỉ giáo dục con người đơn thuần, mà họ có nghĩa vụ phải đồng thời đặt ra cho mình một mục đích chính trị nhất định. Trên đây xin nói rằng Usinski từng nói: Nếu chúng ta muốn đạt một mục đích giáo dục nào đó thì trước hết ta cần ý thức rõ mục đích đó. Cho nên câu châm ngôn của Usinski - Giáo dục “con người ở trong con người” - Chúng ta phải hiểu theo quan điểm hiện đại là “giáo dục người cộng sản ở trong con người”. Mục đích của chúng ta rất rõ ràng, các đồng chí ạ. Nhiệm vụ của chúng ta cũng đã được xác định, các giáo viên của ta, từng người một, là những cán bộ có năng lực và yêu nghề của mình. Chúng ta cần trong một thời gian thật ngắn để mau chóng trở thành một tập thể thống nhất, gắn bó chặt chẽ bởi một mục đích chung rõ ràng.

Có người nói “đúng lắm”, lại có người vỗ tay.

Constantin Sergheevich cúi xuống những tờ giấy nằm tản mạn trên bàn và trong lúc mọi người ồn ào, anh lại tìm thấy một tờ nữa.

- Thưa các đồng chí. Tôi xin kêu gọi các đồng chí đừng ngại tự phê bình, mà ngay hôm nay ta nên nói thẳng, nói theo kiểu Bolsevich về vấn đề chính nhất này của chúng ta. Vấn đề giáo dục đòi hỏi ở ta một sự thống nhất. Chúng ta không được phép sản xuất ra những sản phẩm kém chất lượng. Không nên trốn tránh việc nhìn nhận những thiếu sót của nhà trường, trút trách nhiệm cho gia đình và xã hội. Không nên ngụy trang cho những sai sót của mình bằng kết quả điểm số cao. Những điểm năm chưa chứng tỏ là chúng ta đang giáo dục “người cộng sản ở trong con người”. Công tác giáo dục rất khó kiểm tra, cho nên chỉ có chúng ta trong cuộc sống hàng ngày mới có thể nhìn rõ được những thiếu sót của mình và giúp đỡ lẫn nhau... Tôi xin phép kết thúc bài phát biểu dài dòng của mình ở đây.

Cuộc họp lắng xuống một lúc. Các giáo viên nhìn nhau và tuy nhiều người muốn nói, nhưng vẫn chẳng có ai dám mở đầu. Bỗng dưng Vaxilixa Antonnovna xin phát biểu ý kiến. Mặt hơi tái đi, chị đứng dậy. Chị đeo kính lên và chăm chú nhìn về phía giáo viên chủ nhiệm lớp 8B Lidia Andreevna Oreskina là người nói câu “con người là đối tượng giáo dục”, xúc động nói:

- Tôi rất chăm chú lắng nghe ý kiến của đồng chí Constantin Sergheevich. Nguyên do vì cũng muốn nghe một đồng chí mới phát biểu trong tập thể. Hai nữa là: Nhiều ý kiến đồng chí trình bày tại đây từ lâu đã làm tôi suy nghĩ và tôi tin là chẳng riêng gì tôi suy nghĩ mà thôi. Các đồng chí ạ, trường ta gọi là trường mang tên Usinski. Tại sao lại mang tên đó? Các đồng chí thử hỏi bất kỳ em nào trong các nữ sinh trường ta mà xem Usinski là ai, may mắn lắm có lẽ em ấy sẽ trả lời: “Thưa thầy, đấy là một thầy giáo nổi tiếng. Ông đã viết nhiều truyện cổ tích các loại cho trẻ con”. Thế thôi. Về Macarenco thì tất nhiên chúng ta được biết nhiều hơn, nhưng nhiều người vẫn còn quan niệm rằng vì ông giáo dục bọn trẻ vô gia đình và những kẻ phạm pháp thì điều ấy đáng để kính trọng và khâm phục, nhưng đường đi của ông khác đường đi của chúng ta, bởi vì học sinh của chúng ta là các em bình thường cơ mà. Các em này không cần phải giáo dục lại. Các em cần được giáo dục. Giáo dục như thế nào? Đây, thí dụ có những em ích kỷ. Mà những em ích kỷ đâu có ít. Biết xử trí thế nào với những em này? Làm cho chúng phải xấu hổ, đòi hỏi ở chúng, thuyết phục chúng, ngăn cấm chúng, hay tốt nhất là cứ lờ đi như không biết? Tất nhiên, các nhà giáo chúng ta không ngồi bó tay. Chúng ta dằn vặt, vắt óc và suy nghĩ dùng các biện pháp, ngoài một biện pháp... Chính là cái mà Macarenco khuyên nên làm. Đó là hành động thông qua tập thể, tổ chức sự nghiệp giáo dục Xô Viết bằng một tập thể thống nhất có uy tín. Tập thể như vậy Macarenco muốn thấy trước hết là ở trong trường học, nơi mà tất cả quá trình giáo dục được tổ chức. Ở đó mỗi thành viên của tập thể thấy mình phụ thuộc gắn bó với nó và phải trưởng thành với lợi ích của tập thể, biết quý trọng lợi ích của tập thể. “Sức mạnh to lớn của tập thể trẻ em là một sức mạnh mà không có gì sánh được”. - Đó là lối dạy của Macarenco và đó không phải là những lý thuyết bịa đặt, mà là một luận điểm đã được kinh nghiệm thử thách. Đó chính là cái đích chúng ta cần hướng tới... Nhất là chúng ta, những người đảng viên cộng sản.

- Đồng chí Vaxilixa Antonnovna, phải chăng trường ta không phải là một tập thể? - Bà Varvara Timofeevna cất tiếng nói, giọng trách móc.

- Thế nào gọi là một tập thể, hả chị Varvara Timofeevna? Tôi tin chắc rằng một tập thể Xô Viết chân chính phải có viễn cảnh và truyền thống của nó, phải giải quyết những vấn đề trong sinh hoạt nội bộ của mình.

- Vậy thì ở trường ta ai giải quyết những vấn đề ấy.

- Chúng ta giải quyết, đồng chí Varvara Timofeevna. Chúng ta là người chỉ huy! Chúng ta dắt tay các em, đỡ đầu các em, chúng ta viết sẵn cho chúng những nghị quyết, soạn thảo những bài diễn văn cho chúng... Thực ra, cũng nên công bằng. Ở vài ba lớp cũng có những tập thể, những tập thể không đến nỗi tồi. Nhưng về tập thể toàn trường thì ta phải mong muốn nhiều hơn nữa. Đồng chí Constantin Sergheevich trong khi phát biểu không chỉ đích danh. Tôi xin bổ khuyết cho sự tế nhị không đúng chỗ trong trường hợp này. Thí dụ chị Lidia Andreevna chẳng hạn. Chị phụ trách lớp 8B. Chị dẫn dắt các em đi đâu? - Tôi e rằng chính chị ấy cũng không rõ. Chị dạy dỗ cho các em nữ sinh chuẩn bị bước vào đời nhưng lại quên hiện các em ấy đang sống, rằng cuộc sống đó có quyền và có những đòi hỏi của nó. Hình như Usinski đã nói như vậy phải không anh? - Chị quay về phía Constantin Sergheevich.

- Tôi cũng chẳng nhớ - anh mỉm cười đáp.

Anh rất thú vị vì cô giáo thường ít nói và không cởi mở này lại đứng dậy phát biểu tiếp sau anh và đã dám nói thẳng thắn, thậm chí gay gắt như vậy.

- Chị Lidia Andreevna hiểu khá độc đáo việc tách trường nam nữ ra - Vaxilixa Antonnovna nói tiếp, - và đã sa vào lập trường... Nhưng tôi đề nghị đừng giận tôi, - Chị quay về phía cô giáo mặt đỏ như gấc vì xấu hổ và khó chịu, nói - Chị ấy sa vào lập trường của bà giáo dạy trường nữ học dành cho con cái các gia đình khá giả trước cách mạng. Chị ấy hoàn toàn tách các em nữ sinh lớp mình khỏi cuộc sống và tạo ra một cái mẫu mực mà chỉ mình chị ấy biết về sự khiêm tốn, trinh tiết và thơ ngây tuyệt đối. Thậm chí chị ấy không hiểu rằng thay cho cái đó mình đang dạy các em nữ nói dối, giả vờ, đạo đức giả... Vâng, vâng? Tôi đề ý từ lâu rồi. Các em nói hết với tôi và tôi biết hết những điều chị nói với các em...

- Đồng chí Vaxilixa Antonnovna, đồng chí đi chệch ra ngoài nội dung báo cáo rồi, - bà Sophia Borisovna nhắc.

- Thế nào là chệch ra ngoài nhỉ? Đồng chí cho rằng chúng ta chỉ nên quan tâm đến tỷ lệ phần trăm điểm số thôi hay sao? Không, chúng ta quan tâm không kém đến cả vấn đề hoạt động giáo dục của tất cả các giáo viên trong đó có của cả đồng chí.

- Tôi không phải là nhà giáo dục.

- Tại sao không phải là nhà giáo dục nhỉ? Chị dạy môn Hiến pháp cơ mà! Chị hướng dẫn ý thức của các em hơn bất kỳ giáo viên nào, chị giúp các em hình thành nó. Tôi dạy toán, nhưng trong giờ lên lớp tôi vẫn nghĩ đến giáo dục, chứ như chị thì lại còn phải nghĩ về cái đó nhiều hơn. Chị hướng ý thức của các em đi về hướng nào đấy, chị Sophia Borisovna? Chị giáo dục cho chúng những đức tính gì đấy?

Mọi người ngạc nhiên nghe Vaxilixa Antonnovna. Chưa bao giờ chị phát biểu gay gắt, nhiệt tình và thẳng thắn như vậy. Không cần để ý là mình đã chạm lòng tự ái và làm các đồng chí mình khó chịu. Vaxilixa Antonnovna đã dẫn ra những thí dụ biểu hiện hình thức chủ nghĩa trong công tác giáo dục và giảng dạy, đã nêu tên một số người.

“Chị này định chuyển công tác sang trường khác hay sao thế này?” - Bà Natalia Zakharovna thoáng nghĩ.

Nhưng không phải như vậy. Chị không định chuyển đi đâu hết. Từ trước đến nay chị im lặng chỉ vì chị cho rằng phát biểu như vậy vô ích và chỉ làm cho người ta bực bội. Sự xuất hiện của Constantin Sergheevich, những chuyện anh nói trong phòng hội đồng và bài phát biểu của anh hôm nay đã làm cho chị phấn khởi. Đã từ lâu chị suy nghĩ rất nhiều về “nhà giáo dục Macarenco”, đã đọc tất cả những sách báo nói về ông và hiểu ra rằng ông đã trang bị cho các nhà giáo Xô Viết một vũ khí mạnh mẽ biết chừng nào.

Bà Natalia Zakharovna thì đang qua một cảm giác phức tạp. Một mặt, những điều Constantin Sergheevich và Vaxilixa Antonnovna nói có quan hệ trực tiếp đến bà, và với tư cách người lãnh đạo nhà trường, bà phải chịu trách nhiệm về những thiếu sót của nhà trường, mặt khác bà cảm thấy vui. Bà cảm thấy có một bước ngoặt rõ rệt và nhìn rõ rằng nếp sống trong nhà trường có thể đi theo hướng mới, nếu những ý kiến phát biểu hôm nay sẽ được ủng hộ và được củng cố bằng việc làm. Bà hoàn toàn tin rằng Constantin Sergheevich sẽ được bầu làm bí thư, và anh sẽ là một chỗ dựa mà bà vốn rất cần. Thế là hình như đang hình thành một tập thể cán bộ tích cực đắc lực và đáng tin cậy...

- Công việc sự vụ cuốn hút và ăn mòn chúng ta, - người nói bây giờ là chị Anna Vaxilievna. - Tất cả chúng ta đều đã từng là người trẻ tuổi, tất cả lúc bước vào nghề đều nung nấu một ước mơ muốn làm nên một cái gì đó, thế rồi... hết? Hôm nay - lên lớp, chấm vở, soạn bài. Mai lại: Lên lớp, chấm vở, soạn bài. Tất cả đều theo thời khóa biểu, đều được quy định, đều ấn định sẵn từ trước các đồng chí biết đấy, nhịp sống đều đặn như vậy... Ngoài ra: một số người vì thiếu kinh nghiệm nên gặp khó khăn, đâm ra mệt mỏi, chán nản. Thí dụ như chị Natalia Nicolaevna chẳng hạn! Chị ấy thật chết dở vì cái lớp mười...

- Không, không... Ngược lại! Tôi không chán nản! - Natalia Nicolaevna kiên quyết phản đối.

- Thế thì càng may... Nhưng tình hình có thể diễn ra khác đi. Do thiếu kinh nghiệm, cô giáo không biết đặt mình vào vị trí không biết cách cư xử, thế là... Bắt đầu thất vọng, có khi lại còn bực dọc... vĩnh biệt ước mơ hoài bão! Tôi rất đồng ý với đồng chí Constantin Sergheevich. Chúng ta đánh giá Macarenco chưa đúng, cho nên cần phải cố gắng tìm hiểu về ông một cách cơ bản hơn. Nhiều trường đã làm như thế này. Áp dụng tất cả kinh nghiệm của ông một cách máy móc, như vậy sẽ dẫn đến sai lầm. Nhưng những nguyên tắc do ông đề ra có thể áp dụng trong tất cả các trường chúng ta. Nên dám nghĩ, dám làm. Đồng chí Vaxilixa Antonnovna nói rất đúng khi đồng chí nhận xét rằng các em nữ sinh không biết Usinski là ai. Các em cần phải thấy tự hào và gọi mình là những học sinh của trường mang tên Usinski... Phải suy nghĩ thêm cái gì đó. Tổ chức họp Đội hay là lễ kỷ niệm sinh nhật của ông chăng... Tôi cũng chẳng rõ nữa...

- Tổ chức lễ lên ngôi được đấy, - Varvara Timofeevna châm biếm nói.

- Các đồng chí cứ đề nghị biện pháp nào thật đạt thì tôi xin là một người đầu tiên hoan nghênh đấy, - Anna Vaxilievna đáp. Nhưng vấn đề chính mà tôi suy nghĩ từ lâu là tính độc lập! Bởi vì hiện nay trên thực tế là chúng ta đang dắt tay học sinh đi cho đến tận lớp mười. Làm như vậy là không thể được đâu, các đồng chí cán bộ giáo dục ạ. Cứ để cho các em tập suy nghĩ, tập nói, tập làm, cứ để cho các em tập sống và đấu tranh... Các em làm được hết, nếu chúng muốn. Chẳng riêng gì chị Lidia Andreevna mắc sai lầm là làm cho các em mất ý thức tự lập. Tôi rất thích cách quản lý lớp của đồng chí Constantin Sergheevich. Chúng ta đã vất vả với các em lớp ấy biết chừng nào. Vậy mà chúng ta toàn nghe thấy mọi người phàn nàn. Thế mà giờ đây. Các đồng chí thử xem xem các em hoạt động đều tay làm sao. Thật tích cực, thật nhiều sáng kiến! Tất nhiên vẫn có thiếu sót, nhưng các em đang khắc phục. Hãy để cho các em được độc lập, hãy đòi hỏi ở các em sự cố gắng tự lãnh đạo các em. Thậm chí tôi còn nghĩ rằng đôi khi nên cố tình tạo nên những khó khăn nhất định để các em tập khắc phục.

- Đúng thế - Constantin Sergheevich nói.

- Còn những ông bố bà mẹ không biết dạy con cũng không phải lo sợ quá một khi ta có tập thể vững chắc. Lúc bấy giờ chẳng có “đường phố” nào sẽ làm các em đi chệch đường được. Ngược lại. Các em sẽ tự thiết lập lại được trật tự trên đường phố.

Các giáo viên tiếp nhau phát biểu ý kiến tùy theo cá tính của từng người, họ nói khi thì gay gắt và nhiệt tình, khi thì nhẹ nhàng đôn hậu, nhưng tất cả ý kiến đều có nội dung và trong đó toát lên một nguyện vọng chân thành mong muốn làm sao đẩy công tác giáo dục lên.

Cuộc họp kéo dài đến nửa đêm. Khi chuông đồng hồ chỉ mười hai giờ rưỡi, bà Natalia Zakharovna xin phát biểu:

- Tôi sẽ không giữ các đồng chí ngồi lại lâu, - bà bắt đầu nói cũng như mọi khi bằng giọng lạc quan. - Ai cũng biết rằng nhu cầu cơ bản nhất và con người nhất trong con người là nhu cầu làm cho tốt hơn và phát triển tốt hơn... Điều này một lần nữa lại được chứng minh trong cuộc họp hôm nay. Tất cả chúng ta trong đó có tôi đều không hài lòng với tình hình công tác giáo dục ở trường ta. Tất cả chúng ta đều muốn tránh “phế phẩm” trong công tác của mình nhưng chúng ta chưa có một đường lối chung. Cho nên đồng chí Constantin Sergheevich và các đồng chí khác nêu vấn đề này ra với một thái độ không khoan nhượng là rất đúng. Về phía chúng ta, im lặng và xoa dịu khuyết điểm là tội lỗi. Đảng tin tưởng giao cho chúng ta cái quý giá nhất là thế hệ tương lai của Tổ quốc, cho nên chúng ta không được phép bỏ qua những khuyết điểm dù là nhỏ nhất. Điều đáng tiếc là tình trạng thiếu đường lối rõ ràng trong các vấn đề giáo dục tồn tại không chỉ riêng ở trường ta. Chúng ta gặp phải nó ở ngay cả những trường cấp trên trường ta. Nhưng tất nhiên điều đó không giảm bớt trách nhiệm của chúng ta. Macarenco từng sống và công tác trong hoàn cảnh khó khăn. Những kẻ thù địch gây khó khăn, nói xấu, truy bức, nhưng ông là một nhà giáo có lòng tin vững chắc, ông kiên quyết thực hiện đường lối của mình và đã chiến thắng. Trước mắt chúng ta không có những trở lực đó. Nhưng khó khăn của chúng ta chưa có một tập thể toàn trường theo đúng nghĩa của từ đó. Tôi đồng ý với thí dụ mà đồng chí Constantin Sergheevich đã nêu ra. Hôm qua em Alia Blinova, một vận động viên trượt tuyết xuất sắc của trường ta, đến xin phép cho từ nay được tham gia thi đấu trong đội của trường khác, nơi em có người chị họ học. Điều này thật đáng buồn, các đồng chí ạ, và nó chứng tỏ chúng ta làm việc còn tồi. Khái niệm danh dự của trường mình đối với các em nữ sinh trường ta là một khái niệm không có nội dung cụ thể. Tình trạng này cần phải chấm dứt. Nữ sinh trường Usinski cần biết tự hào về trường mình. Dù cho cái đó chưa phải sẽ sớm đến với chúng ta… Nhưng ta đã biết phương hướng. Nào các đồng chí ơi, ta hãy dựa vào Macarenco. Nhưng trước hết ta hãy nắm được cái vũ khí của ông để sử dụng nó cho đúng mục tiêu, - đồng chí hiệu trưởng kết thúc. Bà nhìn sang phía bên Constantin Sergheevich.

… Cuộc bầu chi ủy diễn ra mau lẹ. Khi kiểm phiếu thì mọi người được biết Constantin Sergheevich gần như được nhất trí bầu làm bí thư. Có ba người xóa tên anh. Chị Vaxilixa Antonnovna được bầu làm phó bí thư.